مقاله پژوهشی
بهرام آجورلو؛ ضحی اصغر‌زاده چرندابی
چکیده
شماری از آثار هنری ایران سدههای 4 تا 8 ﻫ. ق. با مجالسی آراسته شدهاند که شاهی کمانگیر و سواره را در نخجیرگاه آهو نمایش میدهد، درحالیکه بر پشت مرکبش زنی ریزاندام و چنگنواز نشسته است. این صحنه بنا بر متن شاهنامۀ فردوسی و هفت پیکر نظامی گنجوی، داستان بهرام گور شاهنشاه ساسانی و کنیز خنیاگرش آزاده را روایت میکند. البته انتساب ...
بیشتر
شماری از آثار هنری ایران سدههای 4 تا 8 ﻫ. ق. با مجالسی آراسته شدهاند که شاهی کمانگیر و سواره را در نخجیرگاه آهو نمایش میدهد، درحالیکه بر پشت مرکبش زنی ریزاندام و چنگنواز نشسته است. این صحنه بنا بر متن شاهنامۀ فردوسی و هفت پیکر نظامی گنجوی، داستان بهرام گور شاهنشاه ساسانی و کنیز خنیاگرش آزاده را روایت میکند. البته انتساب این روایت به شاهنامۀ فردوسی در سال‌های اخیر موضوع انتقاد بوده و حتی آن را دروغ و یکی از جعلیات افزوده به متن شاهنامۀ فردوسی در سدههای پسین پنداشتهاند. بنابراین، شناسایی و تعیین اصالت پیش از اسلامی داستان بهرام و آزاده بر مبنای مطالعۀ آثار هنری بازمانده از آن دوران اهمیت بسیار دارد، زیرا احتمال دارد که داستان و نقشمایۀ بهرام و آزاده صرفاً آفریدۀ هنرمندان و شاعران ایران دوران اسلامی باشد. اما فرضیۀ نوشتار حاضر این است که نقشمایه و تصاویر روایی داستان بهرام و آزاده در آثار هنری ایران سدههای 4 تا 8 ﻫ..ق. کهن‌الگوها و سرمشقهای هنری پیش از اسلامی داشته است. برای بررسی و ارزیابی این فرضیه، نگارندگان از تاریخ ادبیات و تاریخ هنر و باستانشناسی بهره گرفتهاند. نتیجۀ برآمده از تحقیق این است که نقشمایۀ هنری و موضوع ادبی داستان بهرام و آزاده، به راستی کهن‌الگوی ساسانی داشته و از جعلیات افزوده به شاهنامۀ فردوسی نیست.
مقاله پژوهشی
حسین بادامچی
چکیده
اگرچه متون تاریخی به زبان ایلامی از دورۀ ایلامی قدیم نادر هستند، اما از شوش در دورۀ سوکل‌مخ‌ها نزدیک به 550 سند حقوقی به زبان اکدی و در موضوعات گوناگون حقوقی به دست آمده است که فرصتی بی‌نظیر برای مطالعۀ نهادهای حقوقی و اجتماعی ایلام باستان فراهم میکند. مقالۀ حاضر ضمن ویرایش و ترجمۀ وصیت‌نامه گیمیل‌اَدد، اهل شوش از سده 17 ق. م، به ...
بیشتر
اگرچه متون تاریخی به زبان ایلامی از دورۀ ایلامی قدیم نادر هستند، اما از شوش در دورۀ سوکل‌مخ‌ها نزدیک به 550 سند حقوقی به زبان اکدی و در موضوعات گوناگون حقوقی به دست آمده است که فرصتی بی‌نظیر برای مطالعۀ نهادهای حقوقی و اجتماعی ایلام باستان فراهم میکند. مقالۀ حاضر ضمن ویرایش و ترجمۀ وصیت‌نامه گیمیل‌اَدد، اهل شوش از سده 17 ق. م، به چگونگی قانون وصیت در ایلام باستان می‌پردازد. مقالۀ حاضر ابتدا برای مشخص کردن بستر تاریخی دورۀ سوکل‌مخ‌ها را تعریف میکند. سپس با تکیه به اسناد همزمان از بین‌النهرین و شوش دربارۀ دامنۀ اختیار افراد برای وصیت کردن و جنبههای حقوقی وصیت توضیح میدهد.سرانجام وصیت‌نامۀ ایلامی گیمیل‌اَدد و یک سند مرتبط از دیدگاه صورت و ماهیت مطالعه خواهد شد. مطالعۀ حاضر نشان میدهد که والدین نمی‌توانستند بدون دلیل فرزندان خود را از ارث محروم کنند؛ اما کوتاهی فرزندان در نگهداری از والدین دلیل کافی برای محروم کردن از ارث دانسته می‌شد. سند حاضر نشان میدهد که زنان ایلامی علاوه بر اهلیت دارا شدن، اهلیت اجرای حق نیز داشتهاند و می‌توانسته‌اند مستقلاً در اموال خود تصرف کنند و معاملات حقوقی انجام دهند. چون این اسناد تا کنون به زبان انگلیسی هم منتشر نشده‌اند، ترجمه انگلیسی را به متن افزوده‌ایم.
مقاله پژوهشی
محمد ابراهیم زارعی
چکیده
نازک‌کاری از جمله هنرهایی است که وسایل کاربردی و هنری از چوب‌های خوش نقش و رنگ با ظرافت و دقت بالا ساخته می‌شود. شواهد و مدارک نشان میدهد که از دورۀ صفوی هنر اُرسی‌سازی و به تبع آن هنر نازک‌کاری در شهر سنندج گسترش یافته است. فعالیت اُرسی‌سازی اکنون به دلایل متعدد، از جمله کمبود استادکار و هزینه‌های بالا، رونق ندارد، امّا هنر نازک‌کاری ...
بیشتر
نازک‌کاری از جمله هنرهایی است که وسایل کاربردی و هنری از چوب‌های خوش نقش و رنگ با ظرافت و دقت بالا ساخته می‌شود. شواهد و مدارک نشان میدهد که از دورۀ صفوی هنر اُرسی‌سازی و به تبع آن هنر نازک‌کاری در شهر سنندج گسترش یافته است. فعالیت اُرسی‌سازی اکنون به دلایل متعدد، از جمله کمبود استادکار و هزینه‌های بالا، رونق ندارد، امّا هنر نازک‌کاری هنوز پررونق است. هر چند که آثار نازک‌کاری دورۀ صفوی در سنندج تاکنون یافت نشده، ولی آثار هنر نازک‌کاری مربوط به دورۀ قاجار باقیمانده است. بررسیها نشان میدهد که اوج و رونق هنر نازک‌کاری سنندج از اواسط دورۀ قاجار به بعد بوده است. به نظر میرسد که هنرمندان عرصۀ نازک‌کاری سنندجی بر اساس اسلوب و روش هنرهای چوبی سایر نقاط ایران کار را آغاز نموده، ولی بهتدریج با توجه به شرایط اقلیمی، گذشت زمان و تقاضا شیوهای خاص را پدید آوردهاند؛ زمینهی مناسب برای رشد و توسعه از یک سو و تلاش هنرمندان از سوی دیگر هم موجب پایداری و گسترش این هنر گردیده است. این مقاله دربارۀ پیشینه هنرهای چوبی، روش تهیۀ چوب و استخراج ریشهی گردو، هنر نازک‌کاری، ابزارهای نازک‌کاری، مراحل رنگکاری با لاک و الکل و هنرمندان نازککار است.
مقاله پژوهشی
روزبه زرین‌کوب؛ علیرضا سلیمان‌زاده
چکیده
در تاریخنگاری شوروی، دورۀ نظام اشتراکی ابتدایی نخستین صورتبندی خاص اجتماعی و اقتصادی سوسیالیستی است. اشکال اوّلیۀ سازمان‌های اجتماعی انسانی در مکتب مارکسیسم به «کمونیسم اوّلیه» مشهورند. مقالۀ حاضر بحثی پیرامون روشهای جدیدی است که مورخان و ایرانشناسان شوروی در تحلیل نظام اشتراکی جامعۀ ایرانی به کار گرفته بوده‌اند. ...
بیشتر
در تاریخنگاری شوروی، دورۀ نظام اشتراکی ابتدایی نخستین صورتبندی خاص اجتماعی و اقتصادی سوسیالیستی است. اشکال اوّلیۀ سازمان‌های اجتماعی انسانی در مکتب مارکسیسم به «کمونیسم اوّلیه» مشهورند. مقالۀ حاضر بحثی پیرامون روشهای جدیدی است که مورخان و ایرانشناسان شوروی در تحلیل نظام اشتراکی جامعۀ ایرانی به کار گرفته بوده‌اند. در تحقیقات ایرانی و هم در پژوهشهای غربی، خلأ بزرگی، تحلیل جامع رویکردهای مورخان شوروی در زمینۀ چگونگی نگرش به قدیمیترین اعصار تاریخی ایران وجود دارد. از همین رو، مقالۀ حاضر پژوهشی پیرامون رویکردهای مارکسیستی در مورد جوامع گذشته انسانی است و با تفسیر، تبیین، مطالعۀ دادهها و ارائۀ تحلیلی مصادیق معتبر، به دنبال حلقهای برای ارتباط مطالعات تاریخی با مطالعات انسانشناختی است. اهمیت مباحثی که در اینجا مطرح خواهد شد آن قدری هست که ما را به درک درستی از نگرشهای منحصر به فرد سوسیالیستی در میان قشر عظیمی از دانشجویان رشتههای مرتبط با تاریخ جوامع گذشتۀ انسانی رهنمون شود.
مقاله پژوهشی
میثم لباف خانیکی؛ بهمن فیروزمندی؛ علیرضا خسروزاده
چکیده
کرانه‌های خلیج فارس از آغازین سال‌های دورۀ ساسانی شاهد حضور فرمانروایان مقتدر آن سلسله و اقدامات عمرانی ایشان بوده است. پادشاهان ساسانی، با پی ریختن شهرها و توسعه بخشیدن مراکز جمعیتی در کرانه‌های خلیج فارس، از یک سو حاکمیت خویش را بر آن مناطق تثبیت کردند و از سوی دیگر سنگری دفاعی در برابر دستاندازی مهاجمان فراهم آوردند. علاوه ...
بیشتر
کرانه‌های خلیج فارس از آغازین سال‌های دورۀ ساسانی شاهد حضور فرمانروایان مقتدر آن سلسله و اقدامات عمرانی ایشان بوده است. پادشاهان ساسانی، با پی ریختن شهرها و توسعه بخشیدن مراکز جمعیتی در کرانه‌های خلیج فارس، از یک سو حاکمیت خویش را بر آن مناطق تثبیت کردند و از سوی دیگر سنگری دفاعی در برابر دستاندازی مهاجمان فراهم آوردند. علاوه بر گزارشهایی که در متون تاریخی قبل از اسلام و قرون اولیۀ اسلامی مندرج است، یافتههای باستانشناسی بر حضور جامعه و فرهنگ ساسانی در کرانه‌های خلیج فارس دلالت دارند و مواد فرهنگی دورۀ ساسانی گویای روابط اجتماعی و اقتصادی جوامع ساکن در منطقۀ مورد مطالعه است. بافت شهرها، ساختار سازههای معماری، گونۀ غالب ظروف سفالین، سکهها و مهرها، هر یک نشانهای از روابط و مناسبات جاری در جوامع دورۀ ساسانی در کرانه‌های خلیج فارس ارائه میدهند. بر این اساس، میتوان گفت جمعیتهایی که در کرانه‌های خلیج فارس مستقر بوده‌اند، از اقتصادی بر پایۀ تجارت و بازرگانی داشتهاند و برجها و قلعههای استوار، امنیت ایشان را در برابر هجوم بیگانگان تأمین میکرده است.
مقاله پژوهشی
یعقوب محمدی‌فر؛ یداله حیدری باباکمال؛ مریم دولتی
چکیده
مهرها میتوانند به شناسایی جنبههای تاریکی از یک دورۀ فرهنگی کمک کنند.مهرها و گِلمهرهای اشکانی علاوه بر نقش مهمی که در رابطه با تجارت جامعه داشتهاند، برای شناسایی هنر و فرهنگ این دوره نیز مهم میباشند. صرفاً در معدودی از محوطههای این دوران که گزارش آنها منتشر شده یا بر اساس آثار اندک آنها در مجموعهها و موزهها، معرفی ...
بیشتر
مهرها میتوانند به شناسایی جنبههای تاریکی از یک دورۀ فرهنگی کمک کنند.مهرها و گِلمهرهای اشکانی علاوه بر نقش مهمی که در رابطه با تجارت جامعه داشتهاند، برای شناسایی هنر و فرهنگ این دوره نیز مهم میباشند. صرفاً در معدودی از محوطههای این دوران که گزارش آنها منتشر شده یا بر اساس آثار اندک آنها در مجموعهها و موزهها، معرفی مختصری از مهرهای این دوره به عمل آمده است. بنابراین هدف از پژوهش حاضرمعرفی مهرها و گِلمهرهای اشکانی، نقوش حکشده بر آنها، و پی بردن به نقش کارکردی آنهاست. اغلب تفکیک مهرها و اثر مهرهای دورههای سلوکی و اشکانی از هم مشکل میباشد. طرح مهرهای اشکانی از سنت هخامنشی، یونان، سبک حیوانات آسیای مرکزی و سبکهای محلی ملهم است. موتیفهای رایج مهرها، نیمتنۀ انسان، موجودات افسانهای بالدار، انسان تمامقد، انسان سوارکار و گوزن است که مرتبط با نظام اداری و تجارت و حملونقل کالا و امور مذهبیاند.
مقاله پژوهشی
سید سعید رضا منتظری؛ محمدرضا نظری
چکیده
اخلاق ایران باستان همواره یکی از جذابترین مباحث مطالعات ایرانشناسان را تشکیل داده است. به دلیل اهمیت دین در دورۀ ساسانیان، اخلاق ایرانی نیز برجستگی بسیاری پیدا کرد و آثار اخلاقی بسیاری تدوین شد. از مطالب اخلاقی رایج در این دوره میتوان به سنت اندرز و اندرزگویی اشاره داشت. اندرزنامهها از سنخ اخلاق عملی در حوزۀ ایران باستان ...
بیشتر
اخلاق ایران باستان همواره یکی از جذابترین مباحث مطالعات ایرانشناسان را تشکیل داده است. به دلیل اهمیت دین در دورۀ ساسانیان، اخلاق ایرانی نیز برجستگی بسیاری پیدا کرد و آثار اخلاقی بسیاری تدوین شد. از مطالب اخلاقی رایج در این دوره میتوان به سنت اندرز و اندرزگویی اشاره داشت. اندرزنامهها از سنخ اخلاق عملی در حوزۀ ایران باستان هستند که با ویژگیهای خاصی، سعی دارند تا مخاطبان خود را اخلاقی بار بیاورند. از جمله کارهایی که تاکنون در این راستا کمتر به آن توجه شده است؛ تحلیل اندرزنامه در چهارچوب فلسفی و نگریستن به آنها از قاب فلسفۀ اخلاق است. این مقاله تلاش دارد تا رهیافتی به چگونگی اخلاق هنجاری ایران باستان باشد و نشان خواهد داد که هرچند این اخلاق با الگوی یونانی اخلاق فضیلت قرابت دارد، تمایزهایی نیز میان آن دو وجود دارد.
