نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• بهرام آجورلو ¹
• ضحی اصغر‌زاده چرندابی ²

¹ استادیار دانشگاه هنر اسلامی تبریز

² عضو هیئت علمی دانشگاه فنی و حرفه‌ای آموزشکدۀ فنی و حرفه‌ای الزهرا (س) تبریز

چکیده

شماری از آثار هنری ایران سده­های 4 تا 8 ﻫ. ق. با مجالسی آراسته شده­اند که شاهی کمان­گیر و سواره را در نخجیرگاه آهو نمایش می­دهد، درحالی­که بر پشت مرکبش زنی ریزاندام و چنگ­نواز نشسته است. این صحنه بنا بر متن شاهنامۀ فردوسی و هفت پیکر نظامی گنجوی، داستان بهرام گور شاهنشاه ساسانی و کنیز خنیاگرش آزاده را روایت می­کند. البته انتساب این روایت به شاهنامۀ فردوسی در سال‌های اخیر موضوع انتقاد بوده و حتی آن را دروغ و یکی از جعلیات افزوده به متن شاهنامۀ فردوسی در سده­های پسین پنداشته­اند. بنابراین، شناسایی و تعیین اصالت پیش از اسلامی داستان بهرام و آزاده بر مبنای مطالعۀ آثار هنری بازمانده از آن دوران اهمیت بسیار دارد، زیرا احتمال دارد که داستان و نقشمایۀ بهرام و آزاده صرفاً آفریدۀ هنرمندان و شاعران ایران دوران اسلامی باشد. اما فرضیۀ نوشتار حاضر این است که نقشمایه و تصاویر روایی داستان بهرام و آزاده در آثار هنری ایران سده­های 4 تا 8 ﻫ..ق. کهن‌الگوها و سرمشق­های هنری پیش از اسلامی داشته است. برای بررسی و ارزیابی این فرضیه، نگارندگان از تاریخ ادبیات و تاریخ هنر و باستان­شناسی بهره گرفته­اند. نتیجۀ برآمده از تحقیق این است که نقشمایۀ هنری و موضوع ادبی داستان بهرام و آزاده، به راستی کهن‌الگوی ساسانی داشته و از جعلیات افزوده به شاهنامۀ فردوسی نیست.

کلیدواژه‌ها

• بهرام و آزاده
• شاهنامۀ فردوسی
• هفت پیکر نظامی گنجوی
• هنر دوران اسلامی ایران
• هنر دوران پیش از اسلام ایران
• عهد ساسانی

عنوان مقاله [English]

The Study on the Pre-Islamic Origin and Authenticity of the Bahram and Āzāda’s Motif on the Iranian Artworks during the 10th- 14th Centuries

نویسندگان [English]

• Bahram Ajorloo ¹
• Zoha Asgharzadeh Charandabi ²

¹ Assistant Professor Tabriz Islamic Art University -Institute for the Conservation of Monuments and Historic Quarters, Tabriz Islamic Art University

² Instructor Technical and Vocational University of Iran Al- Zahra Technical and Vocational College of Tabriz

چکیده [English]

Some of the Iranian artworks during the 10^th-14^th centuries have been illustrated by narrative scenes showing a cavalier archer king in the hunting ground of gazelles; while a tiny lyre playing girl sat back him. According to Shāhnāma-i-Fērdowsī and Haft Peykar-i- Nizami Ganjavi, such scenes narrate the story of Sassanid King Bahram-i- Gūr and Āzāda, his lyre player servant girl. It should be noted that some of recent literal studies presented the story of Bahram-i- Gūr and Āzāda as a faked tale added to Shāhnāma-i-Fērdowsī in later centuries! For that reason, the realizing of the Pre- Islamic genuineness of this story upon the basis of artworks seems more important. On the otherwise, it would be established that the character of Bahram and Āzāda had been produced by Iranian poets and artists in Islamic era. This article examines a hypothesis searches Pre- Islamic patterns and archetypes of such character for Iranian artworks in the 10^th-14^th centuries. The basic literal sources of Bahram and Āzāda have been considered: Shāhnāma-i-Fērdowsī, Haft Peykar-i- Nizami Ganjavi and Hasht Behesht-i- Amir Khosrow Dihlavi. By the second way, Bahram and Āzāda motifs on Islamic artworks have been compared with their pre- Islamic familiars. And archaeologically, the authors have emphasized on the key concept of archaeological context of such artworks to realize their authenticity. As the result, this research has proved that literal theme and artistic motif of Bahram and Āzāda has a Sassanid archetype. Hence, it is a genuine story in Shāhnāma-i-Fērdowsī.

کلیدواژه‌ها [English]

• Bahram and Āzāda
• Shāhnāma-i-Fērdowsī
• Islamic art of Iran
• Pre-Islamic art of Iran
• Sassanid Era