مقاله پژوهشی
محمد افشین وفایی
چکیده
از احوال خیّام اطلاع زیادی در دست نیست. گویا مجموعة اشعار مدوّنی نداشته و اگر هم داشته به دست ما نرسیده است. قدیم‌ترین مجموعه‌های رباعیات منسوب بدو که در دست است در نیمۀ دوم سدۀ نهم هجری قمری گرد آورده شده و مشحون است از رباعیاتی که قطعاً و یقیناً از خیّام نیست. ناچار باید اشعار اصیل او را به مرور ایّام در لابه‌لای متون کهن یافت و این ...
بیشتر
از احوال خیّام اطلاع زیادی در دست نیست. گویا مجموعة اشعار مدوّنی نداشته و اگر هم داشته به دست ما نرسیده است. قدیم‌ترین مجموعه‌های رباعیات منسوب بدو که در دست است در نیمۀ دوم سدۀ نهم هجری قمری گرد آورده شده و مشحون است از رباعیاتی که قطعاً و یقیناً از خیّام نیست. ناچار باید اشعار اصیل او را به مرور ایّام در لابه‌لای متون کهن یافت و این البته کاری است که پژوهشگران تا حدّ ممکن انجام دادهاند. اما همچنان ممکن است اشعار یا اطلاعات تازه‌ای از خیّام در کتب قدیم دستیاب شود. موضوع این یادداشـت از جـملۀ هـمین آگاهیهای تازه و موثق است که هم ارزش تاریخی دارد و هم شعری. از آنجا که مطلب اصلی این جستار دو رباعی از خیّام در رثای غزّالی است، بعد از بحثی دربارۀ روابط و سابقۀ آشنایی آن دو، در پایان بخش کوتاهی به پیشینۀ مرثیهسرایی در قالب رباعی اختصاص داده شده است.
مقاله پژوهشی
جهانبخش ثواقب؛ معصومه هادی؛ محمدرضا زاده صفری
چکیده
گسترش ورود اروپاییان به ایران در قرن 19میلادی/13 هجری، اگرچه موجبات افزایش اطلاعات آنان در عرصههای مختلف از طبیعت و جامعة ایران را فراهم ساخت، اما بهدلیل ادراک حسی یا سطحی از فرهنگ، ادیان و مذاهب ایرانی، بهویژه مذاهب قومی، محلی و رازآلود، دریافتهای آنان با اما و اگرهای فراوانی همراه است. این امر در گزارش سیاحان غربی دورة ...
بیشتر
گسترش ورود اروپاییان به ایران در قرن 19میلادی/13 هجری، اگرچه موجبات افزایش اطلاعات آنان در عرصههای مختلف از طبیعت و جامعة ایران را فراهم ساخت، اما بهدلیل ادراک حسی یا سطحی از فرهنگ، ادیان و مذاهب ایرانی، بهویژه مذاهب قومی، محلی و رازآلود، دریافتهای آنان با اما و اگرهای فراوانی همراه است. این امر در گزارش سیاحان غربی دورة قاجاریه از مذاهب صفحات غرب ایران بهوضوح قابل مشاهده است. هدف این پژوهش بررسی انتقادی این موضوع بر پایة روش تطبیقی است. بخش فراوانی از آنچه سفرنامهنویسان خارجی در سفرنامههای خود تحت عناوین اهل حق، نُصَیری، چراغخاموش، چراغپف، داوودی و بهویژه فرقة علیاللهی به عقاید و آداب و رسوم جاری در میان کردان با مرکزیت شهر کرند غرب منسوب داشتهاند، بیشتر بهیکی از آیینهای رایج در منطقه بهنام «یاری» تعلق دارد و در نتیجه تصویر آنان از فرقة علیاللهی تصویری مخدوش و غیر قابل اعتماد است.
مقاله پژوهشی
داریوش رحمانیان؛ افسانه روشن
چکیده
انحطاط و راه برونرفت ایران و اسلام از آن یکی از موضوعات مهم مطرحشده در مطبوعات دوران قاجار، از جمله روزنامۀ اختر، است. پرسش این مقاله این است که شیوههای گفتمانی که نویسندگان اختر در دو سال نخست انتشار برای بازنمایی ایدئولوژی فکریشان دربارة علل عقـبمـاندگی ایران و راههای برونرفت از آن به کار میبردند، چگونه ...
بیشتر
انحطاط و راه برونرفت ایران و اسلام از آن یکی از موضوعات مهم مطرحشده در مطبوعات دوران قاجار، از جمله روزنامۀ اختر، است. پرسش این مقاله این است که شیوههای گفتمانی که نویسندگان اختر در دو سال نخست انتشار برای بازنمایی ایدئولوژی فکریشان دربارة علل عقـبمـاندگی ایران و راههای برونرفت از آن به کار میبردند، چگونه بوده است؟ بر اساس یافتههای این تحقیق، گفتمان اختر بر حول محور انسان و بازتعریف الهیات اسلامی از مفهوم انسانیت و رسالت آن در آفرینش میگردیده است. انسان بازنماییشده در اختر مکلف است با آگاهی از این هدف والای آفرینش و زندگی به‌عنوان یک مسئولیت تاریخی، نوع خود را از انحطاط نجات دهد. انسان در گفتمان اختر در دوگانة واقعی و وحشی هویت‌بخشی و بازشناسی می‌شود. علیرغم تبارسازی الهیاتی برای این تعریف از انسان در اختر، ویژگی‌هایی برشمرده برای انسان واقعی همان ویژگی‌های انسان غربی است. اختر برای برونرفت انسان شرقی از انحطاط، انسانِ اشرف مخلوقات را برای پاسداشت شأنش به کنشگری فردی و اجتماعی به‌منظور دستیابی به ترقی و پیشرفت دعوت میکند که این نیز الگویی غربی است. در این گفتمان اختر بُعد تازه‌ای به عبودیت انسانی می‌دهد و آن شکرگزاری انسان واقعی در بعد عملی، یعنی تلاش در جهت برونرفت از انحطاط و عقب‌ماندگی با الگوپذیری از انسان غربی، است.
مقاله پژوهشی
حبیب شرفی صفا؛ اسماعیل چنگیزی؛ محمدحسن رازنهان
چکیده
درگزین از جملة مناطقی است که در گذشته به سبب قرار گرفتن بر سر راههای ارتباطی از اهمیت سیاسی و فرهنگی برخوردار بوده و امروزه نیز وجود بناهای تاریخی و تپه‌های باستانی بهجامانده از آن ایام نشان از اهمیت آن در گذشته دارد. حال با توجه به اهمیّت و جایگاه این ناحیه، این سؤال مطرح است که چرا درگزین در قرون بعد از اسلام تاریخ ایران ...
بیشتر
درگزین از جملة مناطقی است که در گذشته به سبب قرار گرفتن بر سر راههای ارتباطی از اهمیت سیاسی و فرهنگی برخوردار بوده و امروزه نیز وجود بناهای تاریخی و تپه‌های باستانی بهجامانده از آن ایام نشان از اهمیت آن در گذشته دارد. حال با توجه به اهمیّت و جایگاه این ناحیه، این سؤال مطرح است که چرا درگزین در قرون بعد از اسلام تاریخ ایران اهمیت داشته و نقش و جایگاه مسیرهای ارتباطی در شکل‌گیری سکونتگاه‌ها و پیشرفت فرهنگی آن به چه صورتی بوده است؟ مقالۀ حاضر برای پاسخ گفتن به این پرسش، در صدد شناخت پیشینۀ تاریخی و تکوین خطوط ارتباطی و نقش آن در تکامل سکونتگاه‌ها و وضع فرهنگی ناحیۀ درگزین در قرون بعد از اسلام است. بررسی منابع تاریخی و جغرافیایی و مسیرهای ارتباطی کنونی این ناحیه نشان می‌دهد که موقع جغرافیایی درگزین بر سر راههای مواصلاتی، برخورداری از زمین‌های حاصلخیز و هموار و قرار گرفتن در دامنۀ کوه‌های خرقان، که برای آن یک امتیاز ژئوپولیتیکی به شمار می‌رود، این ناحیه را از گذشته تاکنون به محل تردّد کاروان‌های تجاری و محل سکونت اقوام و گروه‌های مختلف تبدیل کرده است. امروزه نیز، با نگاهی به خطوط مواصلاتی این ناحیه و قرار گرفتن آن بر سر راه سه استان زنجان و مرکزی و قزوین، مشخص می‌شود که همچون گذشته دو شاخۀ مهم جادۀ ابریشم آن را از شرق و غرب احاطه کرده و عمدۀ سکونت گاههای این ناحیه نیز در امتداد همین مسیرها قرار گرفته است.
مقاله پژوهشی
کلثوم غضنفری؛ احسان محمدی
چکیده
منظومههای حماسی فارسی غالباً روایات مربوط به ایران باستان را نقل میکنند. با توجه به اینکه ممکن است پیشینة برخی از این روایات حماسیِ خارج از شاهنامه نیز به دوران ساسانی برسد، میتوان انتظار داشت که مفاهیم و باورهای زرتشتی هم در این منظومهها بی‌تأثیر نباشند. یکی از مهمترین این مفاهیم خرد است. این نوشته به بررسی استمرار مفهوم ...
بیشتر
منظومههای حماسی فارسی غالباً روایات مربوط به ایران باستان را نقل میکنند. با توجه به اینکه ممکن است پیشینة برخی از این روایات حماسیِ خارج از شاهنامه نیز به دوران ساسانی برسد، میتوان انتظار داشت که مفاهیم و باورهای زرتشتی هم در این منظومهها بی‌تأثیر نباشند. یکی از مهمترین این مفاهیم خرد است. این نوشته به بررسی استمرار مفهوم خردِ مذکور در متون زردشتی در این منظومههای حماسی میپردازد. بررسی موردی و مقایسة متون زرتشتی و منظومههای مورد نظر دربارة مفهوم خرد نشان می‌دهد که این منظومهها نهتنها در مورد اهمیت مفهوم خرد، که حتی در توصیف ویژگیها و تشبیهاتی که در مورد این مفهوم به کار میبرند، پیرو ادبیات زرتشتی، بهویژه ادبیات پهلوی، هستند. هرچند تأثیرپذیری منظومههای مورد بررسی در مورد مفهوم خرد و اهمّیت و نقش آن از متون زرتشتی به اندازۀ شاهنامه فردوسی نیست، ولی باز هم ردّ پای متون زرتشتی را میتوان در آن‌ها دنبال کرد، بهویژه در گرشاسبنامه که بیتهای بیشتری را به خرد اختصاص می‌دهد و تشبیهات نزدیکتری به متون پهلوی را نقل میکند.
مقاله پژوهشی
عبدالرضا کلمرزی؛ محمدباقر وثوقی
چکیده
مقدسی در احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم تعاریف جدیدی از «مصر»، «قصبه» «مدینه» و «قریه» آورده و با توجه به نقش و کارکرد آن‌ها در قبال یکدیگر، حیات هر واحد را در پیوند با واحد دیگر دانسته است. وی برای تشریح پیوند آن‌ها به یکدیگر از رابطة موجود بین شاهان، حاجبان، ا‌سواران و پیاده‌نظام‌ها کمک گرفته است و در قالب ...
بیشتر
مقدسی در احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم تعاریف جدیدی از «مصر»، «قصبه» «مدینه» و «قریه» آورده و با توجه به نقش و کارکرد آن‌ها در قبال یکدیگر، حیات هر واحد را در پیوند با واحد دیگر دانسته است. وی برای تشریح پیوند آن‌ها به یکدیگر از رابطة موجود بین شاهان، حاجبان، ا‌سواران و پیاده‌نظام‌ها کمک گرفته است و در قالب این تشبیه، رابطهای معنادار و منطقی از یک سو بین واحدهای مختلف جغرافیایی با یکدیگر و از سوی دیگر بین فراز و فرود این واحدها با قدرت سیاسی برقرار کرده است. در این مقاله ابتدا دیدگاه مقدسی دربارة واحدهای «مصر»، «قصبه»، «مدینه» و «قریه» توضیح داده شده و آنگاه سعی شده توسعه و تحول دارالملک بردسیر (شهر کرمانی فعلی) در دورة قراختائیان و نقشی که ارکان قدرت سیاسی در این توسعه و تحول ایفا کردهاند تشریح شود. این بررسی نشان می‌دهد توسعۀ بردسیر در دورۀ قراختائیان از یک الگوی معنادار پیروی میکرده است. شناخت این الگوی بومی میتواند محققان را در تحلیل دیگر شهرهای مرکزی ایران یا سرزمینهای اسلامی یاری نماید.
مقاله پژوهشی
عادله محتشم؛ صمد سامانیان
چکیده
آیینها از مهمترین کنشها و ارجمندترین میراثهای انسانی برجامانده و جاری در جوامع هستند. نخلگردانی، آیین کهن ایرانی که با ورود اسلام به ایران در ادامة حیات خویش، رنگ و بوی شیعی به خود گرفته، آیینی همچنان زنده و پویا و گنجینهای غنی برای شناخت بخشی از فرهنگ ایرانیان است. اشیاء از ملزومات و اجزاء اساسی برگزاری بعضی از این ...
بیشتر
آیینها از مهمترین کنشها و ارجمندترین میراثهای انسانی برجامانده و جاری در جوامع هستند. نخلگردانی، آیین کهن ایرانی که با ورود اسلام به ایران در ادامة حیات خویش، رنگ و بوی شیعی به خود گرفته، آیینی همچنان زنده و پویا و گنجینهای غنی برای شناخت بخشی از فرهنگ ایرانیان است. اشیاء از ملزومات و اجزاء اساسی برگزاری بعضی از این آیینها هستند. نخلها، اشیاء محوری در برگزاری آیین نخلگردانی، به عنوان آثار فرهنگی و تاریخی و بخشی از میراث ملموس و منقول، اشیائی ارجمند و شایستة حفاظت و احترامند. پیشدرآمد این حفاظت، شناخت ویژگیها، ارزشها و کارکردهای این آثار است. هدف از این پژوهش شناخت کارکردهای نخل به عنوان یک شیء آیینی در آیین نخلگردانی است. مواد پژوهش با استناد به منابع مکتوب، مشاهدات میدانی و مصاحبه فراهم شده است و یافتههای پژوهش نشان می‌دهد که نخل در جایگاه یک شیء آیینی و به عنوان یک اثر فرهنگی، دارای کارکردهای اعتقادی، نمادین و یادمانی بوده و انتقالدهندة دانش بومی و حامل سنتها و آداب سنتی است.
