نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکترای تاریخ ایران دانشگاه تهران تهران، ایران.

چکیده

از بدو تاسیس کشور عراق تا کودتای 1337( 1958) به علت ساختار نظام حاکم بر دو کشور که سلطنتی بود. و عضویت آنهادر پیمان بغداد همچنین وابستگی هر دو دولت به بلوک غرب اختلافات دو کشور در حد اختلافات مرزی دو همسایه باقی ماند و منجربه تنش و اختلافات حاد بین دو کشور نشد. بعد از وقوع کودتای نظامی عراق توسط عبدالکریم قاسم در1337 (1958 )وگرایش این کشور به برقراری روابط دوستانه با شوروی (بلوک شرق) دورانی از تنش ,تهدید و رقابت های منطقه ای بین دو کشور ایران و عراق آغاز گردید. این مقاله به بررسی روابط عراق با شوروی و تاثیر آن بر روابط خارجی ایران و عراق در طی سالهای 1357-1337 ( ۱۹۷۹- 1958) می‌پردازد. و به این پرسش پاسخ می دهد که شرقی شدن عراق (رابطه عراق و شوروی) چه تاثیری بر روابط ایران و عراق در سالهای 1337-57( 1958-79) داشت ؟. استدلال این مقاله این است که پس از کودتای سال 1337(1958 ) در عراق، این کشور با برقراری روابط دوستانه با بلوک شرق سعی در بدست آوردن نقشی مهمتر در خلیج فارس و افزایش توان نظامی خود داشت.که این امر کشمکشها واختلافات بین دو کشور ایران و عراق را افزایش داد .و باعث ایجاد رقابت تسلیحاتی و دخالت در امور داخلی و حمایت از گروههای معارض دو کشورگردید.در این مقاله ضمن اشاره به پیشینه روابط ایران و عراق قبل از کودتای 1337(1958) به نگرانی های که بعد از کودتای و تغییر حکومت عراق و گرایش آن به بلوک شرق برای ایران پدید آمد اشاره شده است و ضمن بررسی روابط عراق و شوروی دو مورد از پیامدهای مهم ایجاد رابطه عراق و شوروی بر روابط ایران عراق در قالب رقابتهای تسلیحاتی و حمایت از گروههای معارض دو کشور مورد بررسی قرار گرفته است .روش این پژوهش تحلیلی توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسنادی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Impact of Iraq's Dependence on the Soviet Union on Iran and Iraq Relations, 1958-1979

نویسندگان [English]

  • Farajolah Ahmadi 1
  • Viyan Ali Saleh 2

1 Associate Professor of History University of Tehran, Tehran, Iran.

2 Ph. D Candidate of History University of Tehran, Tehran, Iran.

چکیده [English]

From the establishment of Iraq in 1932 up to the Iraqi coup of 1958, the disputes between the two neighboring countries of Iran and Iraq did not extend beyond boundary disputes and lead to severe tensions and disputes between them due to the royal structure of their ruling system, their membership in the Baghdad Pact, and the dependence of both governments on the Western bloc. However, there was a period of tension, threats and regional competitions between them after the 1958 military coup in Iraq by Abd al-Karim Qasim and Iraq’s tendency to establish friendly relations with the Soviet Union (Eastern Bloc). This article investigates Iraq's relations with the Soviet Union and its impact on the foreign relations of Iran and Iraq from 1958 to 1979. The question dealt with in this study is: “How did Iraq's dependence on the Soviet Union impact the Iran-Iraq relations from 1958 to 1979?” It is argued that Iraq established friendly relations with the Eastern bloc in line with the Soviet policy after the coup of 1958 in order to gain a more prominent role in the Persian Gulf and enhance its military and political power in the region, which added to the conflicts and disputes between Iran and Iraq, as well as their arms races and interventions in each other’s internal affairs and support of the opposition groups in the two countries. Discussing the history of Iran-Iraq relations before the Iraqi coup of 1958, this article points to Iran’s post-coup concerns due to the change of Iraqi government and its tendency to the Eastern bloc. Delving into the Iraq-Soviet relations, this study examines the impacts of Iraq's dependence on the Soviet Union on Iran-Iraq relations manifested by their arms races and support for the opposition groups in the two countries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bipolar System
  • Soviet Union
  • Foreign Relations
  • Iran
  • Iraq. Arms Races
ازغندی، علیرضا،  1384، روابط خارجی ایران (دولت دست‌نشانده) ۱۳۵۷- ۱۳۲۰، تهران، قومس.
ازغندی، علیرضا، 1379، تاریخ تحولات سیاسی- اجتماعی ایران (1357-1320)، تهران، سمت.
ازغندی، علیرضا، 1379، روابط خارجی ایران (دولت دست‌نشانده) ۱۳۵۷- ۱۳۲۰، تهران، قومس.
اسدی، بیژن،1381، خلیج‌فارس و مسائل آن، تهران، سمت.
امیری، عباس، 1355، خلیج‌فارس و اقیانوس هند در سیاست بین‌الملل تهران، مؤسسۀ پژوهش‌های سیاسی و اقتصادی بین‌الملل.
امینی، علیرضا، 1386، تاریخ روابط خارجی ایران در دورة پهلوی، تهران، صدای معاصر.
آشوری، داریوش، 1357، فرهنگ سیاست، تهران، مروارید.
بیگدلی، علی، 1386، تاریخ سیاسی و اقتصادی عراق، تهران: میراث ملل.
پارسادوست، منوچهر، 1364، زمینه‌های تاریخی اختلاف ایران و عراق، تهران، سهامی انتشار.
پارسادوست، منوچهر، 1385، ما و عراق از گذشته دور تا امروز، تهران، سهامی انتشار.
جعفری ولدانی، اصغر، 1389، ژئوپلتیک تنگه هرمز و روابط ایران و عمان، پژوهشنامه علوم سیاسی سال پنجم، شمارۀ سوم، 63-35.
جعفری ولدانی، اصغر،1370، بررسی تاریخی اختلافات مرزی ایران و عراق، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
جعفریان، رسول، 1386، تشیع در عراق، مرجعیت و ایران، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
الجمالی، محمد فاضل، 1954، العراق بین امس و الیوم، بغداد، بی‌نا.
حسین، فاضل،1986، سقوط النظام الملکی فی العراق، بغداد، مطبعه الادیب.
دیب، کمال، 2013، موجر تاریخ العراق، بیروت، دارالفارابی.
 روبین، باری، 1363، جنگ قدرت‌ها در ایران محمود مشرقی، تهران، آشتیانی.
طارمی، کامران، 1379، «تحلیلی بر سیاست امنیت ملی ایران در قبال منطقۀ خاورمیانه در دوران حکومت پهلوی 1962-1979»، مجلۀ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش 49، 119-158.
طبری، احسان، 1373، کژراهه، خاطراتی از تاریخ حزب توده تهران، امیرکبیر.
عاقلی، باقر، بی‌تا، روزشمار تاریخ ایران، تهران، گفتار.
عاقلی، باقر،1370،  نخست‌وزیران ایران از مشیرالدوله تا بختیار، تهران، جاویدان.
العانی و آخرون، نوری عبدالحمید، 2004، تاریخ الوزارات العراقیه فی العهد الجمهوری، بغداد، جامعه البغداد.
عزتی، عزت‌الله،1384،  تحلیلی بر ژئوپلتیک ایران و عراق، تهران، وزارت امور خارجه.
العکیدی یشار فتحی جاسم، 2008، الموقف الروسی من الضغوط الامریکیه علی العراق (2003-1991) مجله در اسات اقلیمیه العدد.
قوام، عبدالعلی، 1389، روابط بین‌الملل نظریه‌ها و رویکردها، تهران، سمت.
کاردانکوس هلن. 1367، نه جنگ و نه صلح، ترجمۀ علیرضا هوشنگ مهدوی، تهران، نشرنو.
کامل، عبدالمجید، 1991،  الملک فیصل الاول، بغداد، دارالشوون الثقافیه العامه.
مار، فب،1380، تاریخ نوین عراق، ترجمۀ محمد عباسپور، مشهد، آستان قدس رضوی.
المحداوی غضون مزهر حسین، 2005، التطورات السیاسیه و الاقتصادیه و الاجتماعیه فی العراق العهد الجمهوری, بغداد، جامعه البغداد.
مدنی، سید جلال‌الدین،1357، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، حوزۀ علمیه.
مرتایمر، لویس.ان،1380، بررسی کشور عراق، ترجمۀ سیدجلال صالحی، کرمانشاه، باغ ابریشم.
مروان جمال مصطفی، 1989، عبدالکریم قاسم البدایه و السقوط، بغداد، دارالعربیه للطباعه.
میلانی، عباس،1380، معمای هویدا، تهران: اختران.
نظامعلی دهنوی، 1383، روابط سـیاسی‌ ایران و عراق در عصر حاکمیت عبد الکریم قاسم (1963-1958)، تاریخ روابط خارجی، شمارۀ 19.
واسیلیف، الکسی، 1387، مشعل‌های خلیج‌فارس، ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران، کتاب‌های جیبی.
وزارت امور خارجه ایران، 1348، حقایقی چند دربارۀ اختلافات ایران و عراق راجع به شط‌العرب، تهران، کیهان.
هالیدی، فرد، 1358، ایران دیکتاتوری و توسعه، ترجمۀ محسن یلفانی و علی طلوعی، تهران، علم.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، 1384، تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی (1945-1500)، تهران، امیرکبیر.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، 1389، تاریخ روابط خارجی ایران از پایان جنگ جهانی دوم تا سقوط رژیم پهلوی (۱۳۵۷- ۱۳۲۴)، ناشر، مؤلف.
الهی، همایون، 1384، خلیج‌فارس و مسائل آن، تهران، قومس.
Al-Marashi, I. and Salama, 2008, S. Iraq's armed forces: an analytical history. Routledge.-
 Crist, D. 2013,The Twilight War: The secret history of America's thirty-year conflict with Iran. Penguin Books.
Franzén, J, 2011, Red star over Iraq: Iraqi communism before Saddam. Columbia University.
Freedman, R.O.1980, Soviet Policy Toward Ba'athist Iraq, 1968-1979. Army War Coll Strategic Studies Inst Carlisle Barracks PA.
Freedman, R.O.1985, Patterns of Soviet Policy toward the Middle East. The Annals of the American Academy of Political and Social Science482(1), pp.40-64).
Fukuyama, F.,1980, The Soviet Union and Iraq Since 1968. Santa Monica, CA: RAND Corporation. https: // www. rand. Org / pubs / notes / N1524.html. Also available in print form.
Golan, G,1990, Soviet Policies in the Middle East: From World War Two to Gorbachev (Vol. 2). CUP Archive  .
Graham, R., 1979, Iran: The Illusion of Power. New York: St.
Hippler, J, 1993, Iraq’s military power: the German connection. Middle East report, 168, 1991. -
Hunter, S., 1990, Iran and the world: continuity in a revolutionary decade. Indiana Univ Pr.
Hunter, S., 1993, Iran and Syria: from hostility to limited alliance. In Iran and the Arab world (pp. 198-216). Palgrave Macmillan, London.
Ismael, T.Y. and Kreutz, A,2001, Russian-Iraqi relations: A historical and political analysis. Arab studies quarterly, pp.87-115.
Khadduri, M., 1951, Independent Iraq. London: Oxford University Press.
Kozhanov, N.A.2012, The pretexts and reasons for the allied invasion of Iran in 1941. Iranian Studies45(4), pp.479-497.
Kuniholm, B. R.,1984, The Persian Gulf and United States policy: a guide to issues and references. Regina books .
Lee, S.J, 2013, From Beijing to Baghdad: Stability and Decision-making in Sino-Iraqi Relations, (1958-2012).
Monroe, E., 1963, Britain's Moment in the Middle East, 1914-1956, London.
Picquet, R. 1996,Weapons Acquisition and Arms Racing in the Middle East. In Change and Continuity in the Middle East (pp. 192-232). Palgrave Macmillan, London.
Pirinççi, F., 2015, Power Struggle in the Gulf: A Re-evaluation of the Iran-Iraq War/Basra Körfezi'nde Güç Mücadelesi: Iran-Irak Savasi'nin Yeniden Degerlendirilmesi. Akademik Incelemeler Dergisi10(1) .
Rouhal R., 1975, Iran s foreign polisy ,1947.1973.virginia:Virginia university.
Sheikh, A.T.1987, Persian Gulf in the Soviet perceptions: a case study of the Ba'thist Iraq (1968-1975).
Simon, R.S.1985, Iraq  between The Wars: The Creation and Implement ation of A Nationalist Ideology.
Smolansky, O.M. and Smolansky, B.M.1991, The USSR and Iraq: The soviet quest for influence. Duke University.
Sobhani,S.,1989,The pragmatic Entente iIsraeli-Iranian Relations.1948-1988, New York: Praeger.
Stork, J. and Paul, J,1983, Arms sales and the militarization of the Middle East. MERIP Reports, (112), pp.5-15.
Young, T. C., ed, 1965, Middle East Focus: The Persian Gulf, Princeton University Conference.