نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

ا
ایالت فارس در طی اعصار تاریخی خود، تأثیر بسزایی در ساختار سیاسی و دیوان­سالاری ایران داشته است و گاهی دیگر ایالات ایران نیز از آن تأثیر می­پذیرفتند. در دورۀ نادرشاه­ افشار این ایالت شاهد دگرگونی و تغییراتی در ساختار دیوان­سالاری خود بود. این دگرگونی روند و رویکرد جدیدی را در این ساختار به وجود آورد. پرسش­های اصلی این هستند که چرا نادرشاه این تغییرات را به وجود آورد؟ چه مناصبی در این دوره از اهمیت برخوردار بودند و کارکرد آنها چه بود؟ چرا این تغییرات نتوانستند به فارس ثبات ببخشند؟ روش به کار رفته در این مقاله، تحلیلی- توصیفی بر مبنای تحقیقات کتابخانه­ای و اسنادی است و تلاش شده تا از اسناد و فرمان­های کمتر شناخته شده­ استفاده شود. این بررسی نشان داد که هدف نادرشاه همچون دیگر کنشگران سیاسی، اعمال قدرت به بهترین وجه ممکن بر جامعه و نیروهای موجود در آن بود. او کوشید تا با احیاء و اصلاح مناصب اداری، نفوذ سیاسی و اقتصادی دولتش در فارس را بیشتر کند. به دلیل وجود رقابت­های منطقه­ای و حضور پرنفوذ کنشگران سیاسی محلی، بسیاری از این اصلاحات ناکام ماند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Fars’s Bureaucratic System during the Afsharid Period (Revival and Reform)

نویسنده [English]

  • Ahmad Bazmandegan Khamiri

Assistant Professor of History, Payam Noor University, Tehran,Iran.

چکیده [English]

Throughout history, Fars province has always had a dramatic impact on Iran’s political and diplomatic structure, and when it has gone through a change, other Iranian states have been affected by it. During the reign of Nader Shah, the state saw a change in the structure of its bureaucracy which later affected other states. The main questions are why Nadir Shah brought about these changes, what positions were important during this period and what their function was, and why these changes did not make Fars stable. To answer these questions the article adopts an analytical method based on less well-known documents. It argues that Nader Shah’s goal, like other political actors, was exercising power in the best manner possible on the community. He tried to increase the political and economic influence of his government in Fars by restoring and reforming his office. Many of these reforms failed because of regional competition and the presence of influential local political activists.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fars
  • Nader Shah
  • Bureaucratic system
  • Shahbandar
استرآبادی، میرزامهدی­خان،1377، جهانگشای نادری، تصحیح سید عبدالله انوار، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
استرآبادی، میرزامهدی­خان، منشأت و بیاض امام قلی میرزا، نسخه خطی شماره 15255/90779،
کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
برن، رهر، 1349، نظام ایالات در دورۀ صفویه، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
پری، جان، 1365، کریم‌خان زند، ترجمۀ محمدعلی ساکی، تهران، مجموعه ایران­شناسی فراز.
پیگولوسکایا.ن.و و دیگران، 1353، تاریخ ایران (از دوران باستان تا پایان سده هجدهم میلادی)، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران، پیام.
تاورنیه، ژان باتیست، بی­تا، سفرنامه تاورنیه، ترجمۀ ابوالقاسم ابوتراب نوری، با تجدید نظر و تصحیح احمد شیرانی، بی­جا، کتابفروشی سنایی و کتابفروشی تأیید اصفهانی.
حدیث نادرشاهی،1356، تصحیح رضا شعبانی، تهران، دانشگاه ملی.
خاوری شیرازی، میرزافضل الله،1380، تاریخ ذوالقرنین، 2 ج، تصحیح ناصر افشارفر، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت و فرهنگ ارشاد اسلامی.
خسروبیگی، هوشنگ،1382، «منصب کلانتر در اوایل دورۀ قاجار»، پیک نور، شمارۀ1.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام الدین،1380، تاریخ حبیب السیر، تهران‏، خیام‏، چاپ چهارم.
خورموجی، محمدجعفر بن محمدعلی،1363، حقایق الاخبار ناصری، به کوشش حسین خدیو جم، تهران، نشر نی.
دلاواله، پیترو،1380، سفرنامه پیترو دلاواله، 2 ج، ترجمۀ محمد بهفروزی، تهران،
روحانی، سید کاظم،1366، «نظام حقوقی و اخلاقی اصناف»، کیهان اندیشه، شمارۀ 15.
سایکس، سرپرسى،1380، تاریخ ایران، 2 ج، ‏ترجمۀ سید محمدتقی فخر داعى گیلانى‏، تهران، افسون، چاپ هفتم.
شاردن، ژان،1372، سفرنامه شاردن، 5 ج، ترجمۀ اقبال یغمایی، تهران، توس.
شعبانی، رضا،1373، تاریخ اجتماعی ایران در عصر افشاریه، 2 ج، تهران، نشر قومس.
فرصت الدوله شیرازی،1362، آثار عجم، 2 ج، تهران بامداد.
فرهانی منفرد، مهدی 1378، «منصب کلانتر و چند سند در مورد دو تن از کلانتران عصر صفوی»، گنجینه اسناد، شمارۀ 35 و 36.
فسایی، میرزا حسن حسینی،1382، فارسنامه ناصری، 2 ج، تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران، امیرکبیر.
فلور، ویلم،1371، اختلاف تجاری ایران و هلند و بازرگانی هلند در عصر افشاریان و زندیان، ترجمۀ ابوالقاسم سری، تهران، توس.
ـــــــــــــــــــ،1367، اشرف افغان در تختگاه اصفهان، ترجمۀ ابوالقاسم سری، تهران، توس.
ــــــــــــــــــ،1368، حکومت نادرشاه، ترجمۀ ابوالقاسم سری، تهران، توس.
قاسمی، سلطان محمد،1383، دزدان دریایی در خلیج فارس «از افسانه تا واقعیت»، ترجمۀ محمدباقر وثوقی، تهران، دستان.
قائم‌مقامی، جهانگیر، 1348، اسناد و نامه­های تاریخی، یکصد و پنجاه سند تاریخی از جلایریان تا پهلوی، تهران، ارتش.
کاره، بارتلمی، 1387، سفرنامه آبه کاره در ایران، ترجمۀ احمد بازماندگان خمیری، تهران، گلگشت.
کمپفر، انگلبرت، 1360، سفرنامه کمپفر، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، انتشارات خوارزمی، تهران.
گرگوریو پریرا فیدالگو، 2537، گزارش سفیر کشور پرتغال در دربار سلطان حسین صفوى‏، ترجمۀ پروین حکمت‏، تهران‏، دانشگاه تهران.
گرومون، استفان رای، 1378، چالش برای قدرت و ثروت در جنوب ایران از سال 1750 تا 1850 میلادی، ترجمۀ حسن زنگنه، تهران، همسایه.
لکهارت، لارنس (1383). انقراض سلسله صفویه، ترجمۀ اسماعیل دولتشاهى‏، تهران، علمى و فرهنگى‏.
محمدجعفربن­محمد­حسین نائینى، 1352، جامع جعفرى‏، تصحیح ایرج افشار، تهران، انجمن آثار ملی.
محمودالحسینى بن ابراهیم جامى‏، 1368، تاریخ احمدشاهى، تصحیح، محمد سرور مولایی، تهران،  عرفان.
مرعشى صفوى، میرزا محمد خلیل،1362، مجمع التواریخ‏، تصحیح عباس اقبال آشتیانى‏، تهران، کتابخانه طهورى و سنایى.
ملک شاه حسین بن ملک غیاث‌الدین محمد بن شاه محمود سیستانى،1383، احیاء الملوک، تاریخ سیستان تا عصر صفوى‏، تصحیح، منوچهر ستوده، تهران، علمی و فرهنگی.
 ملکم، سرجان،1380، تاریخ کامل ایران، ترجمۀ میرزا اسماعیل حیرت‏، تهران‏، افسون.
موسوى اصفهان، محمدصادق،1363، ‏تاریخ گیتى‏گشا در تاریخ زندیه‏، تصحیح سعید نفیسی، تهران، اقبال.
میرزارفیعا، 1385، محمد رفیع بن حسن، دستور الملوک میرزا رفیعا، تصحیح اسماعیل مارچینکوفسکی، تهران، وزارت امور خارجه.
میرزا سمیعا، 1378، تذکرة الملوک سازمان اداری صفوی یا تعلیقات مینورسکی بر تذکرة الملوک، به کوشش محمد دبیر سیاقی، ترجمۀ مسعود رجب نیا، تهران، امیرکبیر.
میرزامحمد کلانتر،1362، روزنامه میرزامحمد کلانتر، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران، طهوری و سنائی.
مروی، محمدکاظم،1369، عالم‌آرای نادری، تصحیح محمدامین ریاحی، تهران، علم.
مینورسکى و، 1387، ایران در زمان نادرشاه، ‏ترجمۀ رشید یاسمى‏، تهران‏، دنیاى کتاب.
نوایی، عبدالحسین،1363، اسناد و مکاتبات سیاسى ایران، از سال 1105 تا 1135 ق. همراه با یادداشتهاى تفصیلى، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏.
هاشم میرزا سلطان، 1379، زبور آل داود، تصحیح عبدالحسین، تهران، میراث مکتوب.
Floor, W., 1971. "The Office of Kalantar in Qajar Persia", Journal of the Economic and Social History of The Orient. Vol. 14, No.3.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ,2006. A Persian Gulf، A Politic and Economic History of Five Port Cities 1500-1730, Mega Publishers, Washington.
Fryer, J., 1912. East India and Persia, III volume Second series, No XX.
Moreland. W.H.,1920. "The Shahbandar in the Eastern seas", Journal of the Royal Asiastic Society of Great Britain and Irland, No.4.
Risso, P., 1989. "Muslim Identity in Maritime Trade. General Observations and Some Evielence from 18th Century Persian Gulf/Indian Ocean Region", International Journal of Middle East Studies , vol.21. no.3.
Saldanha.J.A., 1986. The Persian Gulf Precis, Buckinghamshire، Archive Edittions,8 vol.
Waring ,E. S., 1907. A Tour to Sheeraz by throute of Kazeroon and Feerozabad, co.Cleveland Row, London