نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• علی‌رضا خواجه احمد عطاری ¹
• مُحیُّ الدّین آقاداودی ²
• بهاره تقوی‌نژاد ¹

¹ استادیار گروه صنایع‌ دستی، دانشگاه هنر اصفهان

² دانشجوی دکتری رشتة تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشگاه شاهد

چکیده

دو مسجد- مدرسۀ چهارباغ و علیقلی‌آقا از دو مجموعة شهری شاخص دوران شاه سلطان حسین در پژوهش حاضر مورد توجه قرار گرفته‌اند. پژوهش حاضر دو فرضیه را مطرح می­دارد. نخست اینکه مسجد- مدرسه­ های منتخب در این پژوهش به عنوان شاخص ­ترین بناهای علمی- مذهبی احداث‌شده در دورۀ پادشاهی شاه سلطان­ حسین، به‌خصوص از حیث آرایه­ های معماری، دارای مؤلفه‌های سبک­ شناسانه منظمی هستند و دوم اینکه یکی از عوامل مهم در ایجاد تمایزات و تشابهات موجود در دو بنا نحوۀ حمایت از آن­هاست. یافته‌های این پژوهش گویای آن است که مهم ­ترین شاخصه­ های سبک ­شناسانه‌ حاکم بر آرایه‌های دو بنا عبارت است از بهره‌گیری از شاه­ گره‌ها و نقوش­ هندسی خاص به شکلی بافت­ گونه بر زمینة قطعه‌های کوچک کاشی ­معرق، با طیف رنگ‌های معین، جایگاه ویژۀ تقسیمات چهارگانه و کهن‌الگوی چلیپایی و همچنین تقارن‌های گوناگون و بعضی موارد مشابه. به لحاظ محتوایی آرایه­ های معماری بازتاب‌دهندۀ مضامین اعتقادی شیعه و تمجید از حامی دو ­بناست. با این‌ وجود و علی‌رغم درج نام شاه در نقطۀ طلایی سر­در دو بنا، در ساختار ­معماری و تزئینات، تفاوت‌های بسیاری دیده می‌شود،  از جمله تفاوت کمی و کیفی ابعاد بنا و وجود عناصر وابسته در بنای چهارباغ که معادلی در بنای علیقلی‌آقا ندارد. به لحاظ تزئینات نیز تمایزات چشمگیری مشاهده ­می­شود.

کلیدواژه‌ها

• هنر ایرانی
• معماری صفویه
• مسجد-مدرسۀ چهارباغ
• مسجد-مدرسه علیقلی‌آقا
• آرایه‌های معماری

عنوان مقاله [English]

A Comparative Analysis of Architecture and Architectural arays of Chahaharbagh and Aligholi agha mosque-school

نویسندگان [English]

• Ali Reza Khajeh Ahmad Attari ¹
• Mohieddin Aghadavoudi ²
• Bahareh Taghavinejad ¹

¹ Assistant Professor, Faculty of Handicrafts, Isfahan University of Art

² PhD. Condidate in the Comparative and Analytical History of Islamic art

چکیده [English]

This paper focuses on Chaharbagh and ʻAliqoli Āqa, two mosque-schools of Isfahan. These monuments were built in the era of Shah Soltan Hossein, and situated within two outstanding urban complexes in Isfahan. The paper proposes two hypotheses. First, the mentioned mosque-schools – as the most significant scientific-religious monuments of the Shah Soltan Hossein era – have regular stylistic components, specifically regarding architectural ornaments. Second, one of the critical factors in the formation of the distinctions and similarities of the two monuments is the support of the shah. The findings of this research indicate that the essential stylistic attributes of the ornaments are the use of textured geometric patterns such as shah-gereh on the mosaic tiles in specific colors, the placement of the quadruplicate and archetypal cross forms called chalipa, as well as various symmetric patterns, and the like. The content of the architectural ornaments reflects the Shiʻa beliefs, and praises the supporter of the two monuments (shah). Despite these similarities and the inscription of the shah’s name in the golden point of the two façades, there are many differences in the architectural and ornamental structures, including the quantitative and qualitative differences in the dimensions of the building, and some elements in Chaharbagh monument, which has no equivalent in ʻAliqoli Āqa.

کلیدواژه‌ها [English]

• Persian art
• Safavid architecture
• Chaharbagh mosque-school
• Aliqoli Āqa mosque-school
• architectural ornaments