نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سمیه عباسی ¹
• سمیه خانی پور ²

¹ دانشگاه تربیت مدرس

² عضو هیئت علمی دانشگاه رفسنجان

چکیده

پژوهش‌های تاریخی_ادبی دربارة عصر قاجار، به‌ویژه متون سفرنامه‌ای، برای بازنمایی وضعیت زنان اغلب به توصیف‌های سطحی و کلیشه‌ای بسنده کرده و از تحلیل‌های عمیق گفتمانی غافل مانده‌اند. پژوهش حاضر با هدف پر کردن این خلاء تحلیلی، فرایند «دیگری‌سازی» زن ایرانی و غربی را در این متون واکاوی می‌کند و به این پرسش پاسخ می‌دهد که چگونه بازنمایی زنان در سفرنامه‌ها، در مرز گفتمان‌های مردسالانه و استعماری، به محو یا بازتعریف سوژگی زنانه انجامیده است. این بررسی با روش تحلیل کیفی-انتقادیِ مجموعه‌ای از سفرنامه‌های ایرانی و غربی و با استفاده از چارچوب نظری درهم‌تنیدة هویت روایی پل ریکور، قدرت/دانش میشل فوکو و بازنمایی مضاعف و مکان سوم هومی بابا انجام شده است. داده‌های ابتدایی نشان می‌دهد که تصویر زنان به‌صورت بی‌طرفانه و برگفته از واقعیت‌های اجتماعی بازنمایی نشده و برساختی ایدئولوژیک است که در مرز گفتمان‌های مردسالارانه داخلی و شرق‌شناسانة خارجی شکل گرفته و در نهایت، به محو یا تحریف سوژگی زنانه منجر شده است. یافته‌های عمیق‌تر نشان می‌دهد که گفتمان قدرت بر بدن زن ایرانی اعمال شده، اما سفرنامه‌ها به‌صورت متناقض رگه‌هایی از کنشگری و مقاومت زنانه را در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی منعکس کرده‌اند. این کنشگری‌ها در «مکان سوم» قابل تحلیل است و به بازتعریف هویت زنانه در برابر کلیشه‌ها کمک می‌کند.

کلیدواژه‌ها

• عصر قاجاریه
• زن
• سفرنامه
• بازنمایی
• قدرت
• مکان سوم
• هویت روایی

موضوعات

• تاریخ

عنوان مقاله [English]

Woman as the Other in Qajar-Era Travelogues: A Critical Reading through Narrative Identity, Power/Knowledge, and the Third Space

نویسندگان [English]

• somayeh Abbasi ¹
• somayeh khanipour ²

¹ Tarbiyat Modares University

² Assistant Professor, Department of Iranology, Faculty of Iranian Studies, Vali-e-Asr University of Rafsanjan,

چکیده [English]

Historical–literary studies of the Qajar era—especially travelogues—have often settled for superficial, stereotypical depictions of women and neglected deeper discursive analysis. Aiming to fill this analytical gap, the present study examines the process of “othering” of Iranian and Western women in these texts and asks how the representation of women in travelogues, at the intersection of patriarchal and colonial discourses, has led to the effacement or redefinition of female subjectivity. Using a qualitative–critical analysis of a corpus of Iranian and Western travelogues, and drawing on an intertwined theoretical framework of Paul Ricoeur’s narrative identity, Michel Foucault’s power/knowledge, and Homi Bhabha’s concepts of double representation and the third space, the study’s preliminary data indicate that images of women are not neutrally rendered or derived from social realities; rather, they are ideological constructions formed at the boundary between internal patriarchal and external Orientalist discourses, ultimately resulting in the erasure or distortion of female subjectivity. Deeper findings show that the discourse of power has been exercised upon the Iranian female body; yet, paradoxically, travelogues also reflect traces of women’s agency and resistance in political, economic, and social arenas. These forms of agency are analyzable within the “third space” and contribute to redefining female identity in the face of stereotypes.

کلیدواژه‌ها [English]

• Qajar era
• women
• travelogue
• representation
• power
• third space
• narrative identity