پژوهش های ایران شناسی

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اخبار و اعلانات

اطلاعات آماری نشریه

مشخصات نویسندگان

راهنمای نویسندگان

راهنمای دریافت شناسه ارکید

دین مسئله: نمونه ای از کلام انفعالی و تدافعی زردشتیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشکدۀ زبان‌شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

در روزگار فرمانروایی محمد ولی میرزا در یزد، در حدود سال­های 1238ـ1243 ﻫ.ق.، زردشتیان به کفر و بی­دینی متهم شدند و سرانجام با پادرمیانی شاهزادة قاجار پرسش­هایی دربارة اساس دین از آنان پرسیده شد و به این شیوه، حقانیت دینی آنان اثبات شد و از اتهام پاک شدند. موبد خدابخش پور موبد فرود، دستور کیخسرو  پور دستورخدابخش و هیربد جاماسب کسانی بودند که پرسش­ها را پاسخ دادند. این رویداد مهم سبب شد تا جامعة زردشتی به تنظیم و تدوین پرسش و پاسخ­های یادشده بپردازد و آن­ها را ماندگار سازد. هیربد خدابخش پسر هیربدجاماسب مبارکه آن­ها را در رساله­ای به نام دین مسئله در سال 1207 یزدگردی به نظم کشید که نسخه­ای از آن به شمارة 358، در مجموعة مانکجی کتابخانه کاما نگاهداری می­شود. این رساله، به سال 1318 یزدگردی قدیمی / 1949 م.، به کوشش سروش آذرمی فرزند تیرانداز در بمبئی به چاپ رسید. کلام تدافعی و بیان انفعالی عقاید زردشتیان بخش چشمگیری از متون زردشتی به فارسی را در بر می­گیرد. این متن­ها با رسالة معروف علمای اسلام در حدود ۶۰۰ یزدگردی آغاز می­شوند. پدیدآوردگان متون یادشده کوشیده­اند دیانت زردشتی را به گونه­ای معرفی کنند که گویی تفاوتی با اسلام ندارد. در این گفتار، مفهوم کلام انفعالی و تدافعی بر مبنای رسالة مورد اشاره بررسی و معرفی می­شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Din Mas’ala, A Sample of the Defensive and Passive Expression of Zoroastrian Theology

نویسنده [English]

  • Hamidreza Dalvand

Assistant Professor, Institute of Humanities Sciences and Cultural Studies

چکیده [English]

In 1238-1243 AD, during the reign of Mohammad Vali Mirza in Yazd, the Zoroastrians were accused of blasphemy and infidelity. And finally, the Qajar prince asked them questions about the basis of religion and in this way, their religious legitimacy was proven and cleared of accusation. Mobed Khodabakhsh son of Forud, Dastur Kheikhosro son of Khodabakhsh and Herbed Jamasp were the ones who answered the questions. This important event led the Zoroastrian community to formulate and sustain these questions and answers. In 1207 Y., Herbed Khodabakhsh son of HerbedJamasp Mubarake composed them in a treatise entitled Din Mas’ala (Problem of The Religion). A manuscript of it, No. 358, is kept in the ManekjiCollection of the Cama Library. This treatise was published in Mumbai in the year 1949 AD by the efforts of Soroush Azarmi son of Tirandaz. The defense and passive expression of Zoroastrian theology comprise a significant portion of Zoroastrian texts in Persian. This texts begin with the famous treatise of ‘Ulama-ye Islam at late sixth century AH/ Y. The authors of the above texts are trying to introduce the Zoroastrian religion in a way as there is no difference between it and Islam. In this article, the concept of passive and defensive theology is discussed and introduced on the basis of the mentioned treatise.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zoroastrians
  • Zoroastrian Theology
  • Zoroastrian Texts in New Persian
  • Passive and Defensive Theology
  • Din Mas’ala
مراجع
ابن ­مرتضی، احمد بن یحیی، 1961، طبقات المعتزله، تصحیح سوسنه دیفلد فلزر، بیروت، دارالمنتظر.
ادهمی، سیامک، 1388، «دربارة زرتشتیان و معتزله»، ترجمة سعید رضا منتظری، هفت آسمان، ش 44، 161 -170.
انوار، عبدالله، 1369، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانة ملی ایران، ج ۶، تهران، کتابخانة ملی.
بامداد، مهدی، 1347، شرح حال رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14 هجری، ج 4، تهران، زوار.
بلخی، ابو­القاسم و قاضی عبدالجبار، 1974، فضل الاعتزال و طبقات المعتزله، تحقیق فؤاد سید، تونس، الدار التونسیه للنشر.
تفضلی، احمد، 1376، تاریخ ادبیات پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، تهران، سخن.
جعفری [دهقی]، محمود، 1365، ماتیکان یوشت فریان، تهران، فروهر.
جعفری، یعقوب،1371، «علم کلام»، کلام اسلامی، ش 1، 9-12.
چرتی، کارلو، 1395، ادبیات پهلوی، ترجمة پانته­آ ثریا، تهران، فرزان روز.
حلبی، علی اصغر، 1376، تاریخ علم کلام در ایران و جهان اسلام، تهران، اساطیر.
خدابخش جاماسب، 1327، کتاب دین مسئله، به کوشش اردشیر خاضع، بمبئی.
خیاط معتزلی، 1925، الانتصار، [هنریک ساموئل] نیبرج [نیبرگ]، قاهره، مطبعه دار الکتب المصریه.
درایتی، مصطفی، 1389، فهرستوارة دستنوشته­های ایران (دنا)، ج 1، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
دستنویس ش724/ ف، کتابخانة ملی ایران.
راشد محصل، محمد تقی، 1389، دینکرد هفتم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شهمردان، رشید، 1363، فرزانگان زرتشتی، تهران، فروهر
شیخ­الاسلامی، اسعد، 1353، تحقیقی در مسائل کلامی، تهران، دانشگاه تهران.
عریان، سعید، 1392، راهنمای کتیبه­های ایرانی میانه پهلوی- پارتی، تهران، علمی.
غروی، مهدی، 1986، فهرست نسخه­های خطی فارسی بمبئی، کتابخانة مؤسسة کاما، گنجینة مانکجی، اسلام­آباد.
گذشته، ناصر و علی رمضان دماوندی، 1396، «تبارشناسی انگاره­های اعتزالی در متون زرتشتی»، الهیات تطبیقی، س 8، ش 17، 63-76.
مقدسی، ابوعبدالله، 1361، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، 2 ج، ترجمة علینقی منزوی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
میرزای ناظر، ابراهیم، 1375، ماتیکان گجستک ابالیش، تهران، هیرمند.
نوشاهی، عارف، 1986، فهرست کتاب­های فارسی چاپ سنگی و کمیاب کتابخانة گنج‌بخش، جلد 1، اسلام­آباد.
نیبرگ، هنریک ساموئل، 1359، دین­های ایران باستان، ترجمة سیف­الدین نجم­آبادی، تهران، مرکز ایرانی مطالعة فرهنگ­ها.
Adhami, S., 1999, “Some remarks on ‘Ulama ye Islam,” Studia Iranica, 28/2, 205-212.
Adhami, S., 2003, “On the Mazdeans and Mu’tazilah”, in Touraj Daryaee, Mahmoud Omidsalar (eds.), The Spirit of Wisdom, Menōg ī Xrad, Essays in Memory of Ahmad Tafazzoli, Costa Mesa, Mazda Publishers.
Hastings, A., (1997), “The legacy of  Pierre Jean de Menasce”, International Bulletin of Missionary Research, 168- 172. 
Madan, 1911, The Complete Text of  Denkard, Bombay.
de Menasce, P. J., 1945, Une apologie mazdéene du IX siécle. Škand-gumanīk vicār, Fribourg.
de Menasce, P. J., 1974, “Mu’tszila et theologie mazdeenne”, Études philosophiques presentées au Dr. Ibrahim Madkour, 41-48, reprinte in his Études iraniennes,  Cahiers de Studia Iranica 3, 205-211.
Tafazzoli, A., 1974, “Biblographie des travaux de Jean Pierre de Menasce, O.P.”, in Ph. Gignoux and A. Tafazzoli (eds.), Memorial Jean de Menasce, Leuven.
            Zaehner, R.C., 1972,  Zurvan. A Zoroastrian Dilemma, Oxford.
پژوهش های ایران شناسی
دوره 9، شماره 2
اسفند 1398
صفحه 75-87
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار