نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محمدامیر مشهدی ¹
• سارا نظام دوست ²

¹ استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

² دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

قرن ششم، اوج کاربرد اصطلاحات دانش نجوم در نظم و نثر فارسی است. یکی از برجسته‌ترین و بارزترین آثار در کاربرد اصطلاحات و اطلاعات علم نجوم در ادبیّات فارسی، مقامات قاضی حمیدالدّین بلخی (559م) است که آن را در سال 551 تألیف کرده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی کاربرد علم نجوم در مقامات حمیدی به روش توصیفی-تحلیلی سعی دارد که بدین سوال پاسخ دهد که حمیدالدین بلخی چگونه و با چه هدفی از علم نجوم و ابزار آن در مقامات بهره برده است؛ بنابراین تلاش نگارندگان بر آن است که با استخراج نمونه‌های به کار رفته، این اثر را از حیث موضوع یاد شده، مورد واکاوی قرار دهند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که حمیدالدین بلخی، علم نجوم را به صورت ماهرانه و با آگاهی کامل برای پرُ بار کردن و نشان دادن توانمندی خود به کار برده است و اهمیت کاربست آن در مقامات تا بدانجاست که یک مقامه (مقامۀ بیستم: طبیب و منجّم) را کامل به این بحث اختصاص داده است؛ بنابراین می‌توان ادعا کرد که بلخی با آشنایی کامل از علم نجوم، آن را به دلایل گوناگونی از جمله نشان دادن توانمندی‌های خود در به کارگیری علم نجوم و اظهار فضل و دانش، جلوه‌های خیال‌انگیزی ادبی و هنری و در نهایت به دلیل باورهای مذهبی خود به کار برده است تا بدین طریق اثر خود را به خوانندگان معرفی نماید و آن را از این جهت ممتاز نماید تا بعد از او، جاودانگی اثرش حفظ گردد.

کلیدواژه‌ها

• مقامات حمیدی
• قاضی حمیدالدین بلخی
• افلاک
• اختران
• علم نجوم

موضوعات

• ادبیات فارسی

عنوان مقاله [English]

Akhtaran's course in the Hamidi Maghamat

نویسندگان [English]

• Mohammad Amir Mashhadhi ¹
• Sara Nezamdoost ²

¹ Professor of the Department of Persian language and literature, Faculty of Literature and humanities, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran

² PhD student of Persian language and literature, University of Sistan and Baluchistan, Zahedan, Iran

چکیده [English]

The sixth century is the peak of the use of astronomical terms in Persian poetry and prose. One of the most prominent and prominent works in the use of terms and information of astronomy in Persian literature is the Maghamat of Qazi Hamiduddin Balkhi (559 AD), which he authored in 551. The purpose of the present research is to investigate the use of astronomy in Hamidi Maghamat in a descriptive-analytical way and to answer the question of how and for what purpose Hamiduddin Balkhi used astronomy and its tools in Maghamat. Therefore, by extracting samples from this tract, the authors have analyzed it in terms of the mentioned topic. The results of the research show that Hamiduddin Balkhi has used the science of astronomy skillfully and with full knowledge. Allocating an Maghame (20th) in Maghamat to astronomy shows the importance of the subject. From the point of view of the authors, the most important reasons for the use of astronomy in the authorities are to show the author's abilities and to express his grace and knowledge in the use of astronomy, the imaginative literary and artistic effects of the tract, to introduce the tract to the audience and also to indicate his religious beliefs, so that in this way, his tract be honored and after him, its immortality will be preserved.

کلیدواژه‌ها [English]

• Hamidi Maghamat
• Qazi Hamiduddin Balkhi
• planets
• stars
• astronomy