نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان شناسی، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

2 دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه نیشابور، نیشابور ایران

10.22059/jis.2023.355152.1187

چکیده

چوگان در فرهنگ ایرانی جایگاه بلندی دارد و از یک بازی صرف، فراتر رفته و با نظام ارزشی و فکری جامعه ایرانی پیوند خورده‌است. مطالعه و شناخت از بازی چوگان بیشتر متکی بر متون تاریخی، ادبی و آثار هنری است. اما خلائی که در این زمینه دیده می‌شود، بررسی آثار و شواهد بازی چوگان از منظر میراث فرهنگی ناملموس است. از این رو هدف مقاله حاضر، شناخت جایگاه، اهمیت و تبیین بازی چوگان به عنوان یکی از مولفه‌های هویت بخش در فرهنگ مردم ایران با روش توصیفی _ تحلیلی است. برای رسیدن به این منظور، بازی چوگان در زمینه‌های گوناگون سنت‌های شفاهی، رسوم اجتماعی، هنرهای نمایشی مورد توجه قرار گرفته‌است. نخست جای نام‌هایی که با چوگان پیوند خورده، جستجو شده‌است. سپس به شواهد بازی چوگان در میان بازی‌های بومی و محلی پرداخته شده‌است و در ادامه ضمن شناسایی نشانه‌های بازی چوگان، شباهت‌ها و تفاوت‌های آن در بین مناطق مختلف بیان گردید. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد بازی چوگان نه تنها در بین اشراف و بزرگان، محبوب بوده بلکه در میان مردم عادی ایران نیز رواج داشته‌است. چنان‌که یازده جای‌نام مرتبط با چوگان و نیز برگزاری آن در مناطق مختلف ایران به دو شیوه سواره و پیاده، نشانه‌ای از پیوند عمیق مردم با این بازی است. بازی چوگان نه تنها به عنوان یک بازی ملی بلکه به عنوان یک عنصر کارآمد فرهنگی در حیات فرهنگی و اجتماعی جامعه ایرانی نقش موثری داشته‌است.جلوه‌های گوناگون این بازی در زندگی مردم، بازتاب نگرش‌های ایرانیان و به قوام و تداوم سنت‌های فرهنگی آنها کمک کرده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The culture of polo players; Analyzing polo game among Iranian people

نویسندگان [English]

  • Abbas Ali Rezaei Nia 1
  • Mehdi Mousavinia 2

1 assistant professor, Department of Archaeology, Faculty of Architecture and Art, University of Kashan, Kashan, Iran

2 Associate Professor, Department of Archaeology, Faculty of Literature and Humanities, University of Neyshabur. Neyshabur, Iran

چکیده [English]

A part of the identity and culture of the people of Iran has been preserved in the framework of native and local games. In Iran land, many local and diverse sports are performed in various ceremonies. Among these games that have gained a national aspect in Iranian culture is the game of polo, which has been passed down from one generation to the next and continues to exist. Polo has a high place in Iranian culture and has gone beyond a mere game and is connected with the value and intellectual system of Iranian society. Our understanding of the polo game relies more on historical texts, literature, and artifacts. But the gap that can be seen in this field is the examination of the phenomena and evidence of polo games from the perspective of intangible cultural heritage. Therefore, the purpose of the present article is to know the place, importance, and explanation of the polo match as one of the components of identity in the culture of Iranian people with a descriptive-analytical method. In order to achieve this goal, the game of polo has been considered in various fields of oral traditions, social customs, and performing arts. First, the toponyms that are connected with polo have been checked. Then, the evidence of playing polo among native and local games has been discussed. And it tried to identify the signs of polo and to express its similarities and differences among different regions. The result of the research showed that the polo game was customary not only among the nobles and elders but also among the ordinary people of Iran. Eleven places related to polo, as well as holding it in different regions of Iran, both on horseback and on foot, are a sign of people's deep connection with this game. The polo match has played an effective role not only as a national game but also as an efficient cultural element in the cultural and social life of Iranian society.This game has reflected the attitudes of Iranians in people's lives and has contributed to the continuity of their cultural traditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • intangible cultural heritage
  • native game
  • polo
  • toponymy
 
 آذرنوش، آذرتاش (1375). چوگان به سبک ایرانی، نامه فرهنگستان، شماره.2: 29-24.
 آذرنوش، آذرتاش (1392). تاریخ چوگان در ایران و سرزمین ها‌ی عربی، تهران، ماهی.
آذرنوش، آذرتاش (1394). چوگان، در دانشنامه فرهنگ مردم ایران، زیر نظر محمد کاظم موسوی بجنوردی، جلد سوم، تهران، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی: 439-426.
آشوری، داریوش (1381). سنت و پیشرفت، در سنت و فرهنگ (مجوعه مقالات)، ترجمه فریدون بدره‏ای، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی: 28-16.
ابراهیم‏پور، محمدتقی (1353). چوگان، تهران، چاپخانه بانک ملی ایران.
ابراهیمی نژاد، رضا (1395). گوی و چوگان در گستره تاریخ، فرهنگ و هنر ایران، تهران، کتابسرا.
ابراهیمی کوهبنانی، مرجان و ابراهیمی کوهبنانی، عبدالحسین (1394). برسی تحلیلی چوگان در اشعار فارسی با تکیه بر هنر نمودن سیاوش پیش افراسیاب در شاهنامه، فصلنامه پژوهش های ادبی و بلاغی، شماره 13: 127-113.
اولد، سیلویا (1388). شخصیت‏هایی خارج از متن: تاس موزه ویکتوریا و آلبرت، در زبان تصویری شاهنامه، به کوشش رابرت هیلن براند ترجمه سید داود طبایی، تهران، متن. 216-179.
باستانی راد، حسن و مردوخی، دل‏آرا (1392). گونه‏شناسی جای‏نام‏ها در جغرافیای تاریخی ایران، پژوهش‏های تاریخی ایران و اسلام، شماره 12: 50-21.
بلوکباشی، علی (1386). بازی‏های کهن در ایران، تهران، دفتر پژوهش‏های فرهنگی.
بهروز، ذبیح (1346). گوی و چوگان در ایران، بررسی‏های تاریخی، شماره 3 و 4: 91-65.
چلبی، اولیا (1364). کرد در تاریخ همسایگان، ترجمه فاروق کیخسروی، ارومیه، صلاح الدین ایوبی.
خسروی، مولود (1399)، چوگان و نقش جهان؛ واکاوی دوباره فرهنگ و هویت معماری ایرانی – اسلامی، معماری و شهرسازی ایران، ش2: 253-57 .
خلیقی، محمود (1381). فرهنگ عامه، خصوصیات، کنش و نقش آن، در سنت و فرهنگ (مجوعه مقالات)، ترجمه فریدون بدره‏ای، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی: 144-138. 
دبیرسیاقی، محمد (1375). چوگان، نامه فرهنگستان، ش7: 127-126.
دریایی، تورج، رضاخانی، خداداد (1397). از جیحون تا فرات، ترجمه مریم بیجوند، تهران، مروارید.
دلاواله، پیترو (1370). سفرنامه پیترو دلاواله، ترجمه شعاع الدین شفا، تهران، علمی و فرهنگی.
رابینو، یاسنت لویى (1374). ولایات دارالمرز ایران: گیلان، ترجمه جعفر خمامی‏زاده، رشت، طاعتی.
راوندی، مرتضی (1369). تاریخ اجتماعی ایران، جلد 7، تهران، نگاه.
رزاقی، محمدابراهیم، مهراب، قاسم و طهموزث نورایی (1394). بازنمایی گوی و چوگان در ادبیات شعرا (فردوسی، حافظ، نظامی و جامی)، مدیریت ارتباطات در رسانه‏های ورزشی، سال سوم، شماره 9: 58-52.
 
رکن‏الدین، عبدالرضا، پورطاهری، مهدی و مهدی درخشان (1399). تحلیلی بر توزیع فضایی بازی‏های بومی و محلی در نواحی روستایی مطاله موردی: روستاهای بخش خورش رستم شهرستان خلخال، فصلنامه گردشگری و توسعه، سال نهم، شماره اول: 251-235. 
رضایى، جمال (1381). بیرجندنامه، بیرجند در آغاز سده چهاردهم خورشیدى، تهران، هیرمند.
رضایی، رضا، (1387). آیین زیست در ایران باستان، تهران، توس.
ستوده، منوچهر (1385). نامنامه ایلات و عشایر و طوایف (ایران تاریخى و فرهنگى)، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
سردار اسعد، علیقلی خان (1396). تاریخ بختیاری، تهران،اساطیر.
شاپور شهبازی، علیرضا (1376)، اسب و سوارکاری در ایران باستان، باستان شناسی و تاریخ، سال یازدهم، شماره اول و دوم: 42-27. 
ضیاءالدینی دشتخاکی،  مهدیه و تاج الدینی، سکینه (1398). مطالعه تطبیقی دیوارنگاره‏های (شکار، بزم و چوگان) در کاروانسرای گنجعلیخان کرمان و خانه پیرنیا نائین، مطالعه تطبیقی هنر، سال نهم، شماره 18: 18-1.
علیزاده‏خیاط، ناصر و مهدی رمضانی (1395). مضمون‏آفرینی و نمادپردازی از گوی و چوگان در متون منظوم عرفانی، مطالعات زبانی بلاغی، سال هفتم، شماره 13: 158-139.
غفوری، فرزاد، اسمعیلی، محسن و پوریا سهرابی (1398). مطالعه تطبیقی همبستگی و قرابت ورزش‏های سنتی و بازی‏های بومی، محلی ایران و چند کشور منتخب جهان، پژوهش‏های کاربردی در مدیریت ورزشی، سال هشتم، شماره 3: 88-81.
غلامی هوجقان، فاطمه، سید احمدی زاویه، سید سعید و آذرنوش، آذرتاش (1395). مطالعه تغییرات چوب چوگان با استناد بر نگاره ها و نسخ خطی دوران سلجوقی و صفوی، مطالعات راهبری ورزش و جوانان، شماره 34: 29-1.
قاسمیان، فرحناز، غفوری، فرزاد، هنری، حبیب و محمدسعید ذکایی (1398). بررسی نقش فرهنگ قومی در توسعه ورزش همگانی، دوفصلنامه مطالعات فرهنگی اجتماعی حوزه، سال سوم، شماره 6: 157-135.
قزل‏ایاغ، ثریا (1379). راهنمای بازی‏های ایران، تهران، دفتر پژوهش های فرهنگی.
قمی، حسن‌بن محمد (1389). تاریخ قم، به کوشش محمدرضا انصاری، قم، مرکز قم‏شناسی.
کاشف، میرمحمد (1378). پژوهشی پیرامون بازی‏های بومی و محلی آذربایجان غربی، حرکت، سال اول، شماره 2: 66-53.
کرمی‌چمه، یوسف (1393). بازشناسی چوگان؛ بازی بومی ایران، فصلنامه فرهنگ مردم ایران، ش.36: ص 67-57.
میرزا ابراهیم (1355). سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان، به تصحیح مسعود گلزاری، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
منجم یزدی، ملا جلال الدین محمد، (1366). تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال، به کوشش سیف الله وحیدنیا، تهران، وحید.
نجفی، مهنام و رضا شکوری، (1399). فهم میدان بر مبنای اطوار معنایی آن، صفه، شماره 90: 125-113.
نراقی، حسن، (1348). آثار تاریخی شهرستانهای کاشان و نطنز، تهران، انجمن آثار ملی.
نصری اشرفی، جهانگیر، الوندی، فرشاد، شیرزادی‌آهودشتی، عباس، بزرگ‌نیا، فرشید، سهرابی، امیر، نوروزی، نشمینه، شهدادی، احمد،  وکیلیان، احمد، بزرگ‌نیا، پیمان و شریفی، احمد (1392) وازیگاه، فرهنگ آئین، بازی، نمایش و سرگرمی‌های مردم ایران، جلد دوم، تهران، نشر آرون.
نقوی، محمدرضا، مریدالسادات، پگاه، فتاحی، احداله، و عبادیان، مهشاد. (1392). ارزیابی جایگاه بازی‏های بومی و محلی در توسعه مناطق روستایی (نمونه موردی دهستان میانکاله شهرستان بهشهر). برنامه‏ریزی و آمایش فضا (مدرس علوم انسانی)، 17(4)، 111-128.
نقیب سردشت، بهزاد (1385). سازشناسی موسیقی کردی، تهران، توکلی.
نورایی، الیاس و غفاری، ابوذر (1392). بازتاب تاریخی‌ـ‌هنری بازی چوگان در شعر فارسی،  فصلنامه علمی تخصصی دری، ش.7: 7-9.
ورفی نژاد، سیامک (1394). بازی‏های محلی کرمانشاه، فصلنامه رشد آموزش تربیت بدنی، ش.54: 37.
هاشمی نژاد، قاسم (1385). کارنامه اردشیر بابکان از متن پهلوی، تهران، نشر مرکز.
Chehabi, H. E., & Guttmann, A. (2002). From Iran to all of Asia: the origin and diffusion of polo. The International Journal of the History of Sport, 19(2-3), 384-400.
Kim, T. S. (2019). Polo: A Cultural Code for Understanding the Silk Road. Acta Via Serica, 4(1), 125-146.