نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• حسن کریمیان ¹
• افشین آریان پور ²

¹ دانشیار باستان‌شناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

² دانشجوی دکتری باستان‌شناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

غندیجان یکی از شهرهای باستانی ایران بوده که بقایای آن در محدوده‌ای به وسعت تقریبی ششصد هکتار در نزدیکی روستایی به نام سرمشهد در حوزۀ دهستان دادین در بخش جنوب‌غربی استان فارس واقع شده‌است. قدمت این شهر باستانی به دوران شاهنشاهی ساسانیان می‌رسد و در دوران اسلامی نیز حیات آن ادامه داشته‌است. از این شهر معتبر باستانی هم‌اکنون ویرانه‌هایی بر جای مانده که در بررسی نگارندگان، بقایای فضاهایی شامل تل خندق، کاروان‌سرای بهرام، قیزقلعه، تل نقاره‌خانه و بنای تاق منفرد، که در نقاط مختلف شهر پراکنده‌اند، شناسایی شده‌است. با وجود اهمیت این محوطۀ باستانی و گسترۀ زیاد مواد فرهنگی در عرصۀ آن، تاکنون درخصوص شکل و عملکرد و همچنین سازمان فضایی این شهر، مطالعات جامع و دقیقی انجام نگرفته‌است. در پژوهش حاضر تلاش شده تا دلیل شکل‌یابی غندیجان در دوران ساسانی و همچنین اهمیت آن در دوران اسلامی بررسی شود. همچنین به پرسش‌هایی دربارۀ ویژگی صنایع و تولیدات، موقعیت راه‌های ارتباطی باستانی، قدمت و کاربری آثار باستانی این شهر پاسخ داده شود. در نتیجۀ پژوهش مشخص شد شکل شهر غندیجان با پلان مستطیلی (هیپودامیان) از دوران ساسانی بوده که عمدتاً عملکرد دفاعی، راهبردی، صنعتی داشته‌است. تحلیل توزیع زمانی و مکانی داده‌های منقول در تعیین قدمت، روشن ساخت که حیات این شهر در دوران اسلامی از دورۀ خلفای راشدین تا خوارزمشاهیان و اتابکان فارس ادامه داشته‌است.

کلیدواژه‌ها

• شهر غندیجان
• سرمشهد
• شهرهای ساسانی
• شهرهای دوران اسلامی
• معماری ساسانی
• معماری دوران اسلامی

عنوان مقاله [English]

Sassanid-Islamic City of Ghandijan: Spatial Organization, Form and Function

نویسندگان [English]

• Hassan Karimian ¹
• Afshin Aryanpur ²

¹ , Associate Professor of Archaeology, University of Tehran, Tehran

² Ph.D. Candidate in Department of Archaeology/ University of Tehran

چکیده [English]

Ghandijan is an archaic city from Sassanian era to the early Islamic period.
Its remains are located in an area of approximately 600 hectares near a village called Sarmashhad in Dadin district in the southwestern part of Fars province. The ruins of this prestigious ancient city which are identified in the authors' investigation, includes Tell Khandaq, Bahram Caravanserai, Qizqala, Tell Naqarakhane and the single arched building, which are scattered in different parts of the city.
Despite the importance of this ancient site and the wide range of cultural materials in its area, comprehensive and detailed studies have not been carried out regarding the shape and function as well as the spatial organization of this city.
In this research, an attempt has been made to investigate the reason of Ghandijan formation in the Sassanid era and also its importance in the Islamic era. Also, questions about the characteristics of industries and productions, the state of ancient communication routes, the antiquity and use of ancient artifacts of this city must be answered.
The analysis of the temporal and spatial distribution of movable data in determining its antiquity, made it clear that the life of this city continued in the Islamic era from the era of the Rashidin Caliphs to the Khwarezmshahs and Atabakans of Fars.
The old name of the city probably was “Kandigān” but another hypothesis is “Pandegān”. The early Islamic historians mentioned the name of Ghandejan as a city in Fars state. The context of the city located in the south of Iranian plateau near the coast of Persian Gulf. Sassanid cities were founded on specific styles. Firuzabad was the first City that was built by Sassanian kings in 224 C.E as The first capital of empire. Firuzabad is in rounded shape with regular and symmetrical circle and central core that consist a brick watch tower. The other style based on the ancient Roman cities modeling, The Hippodamus city planning. In Hippodamus style, city was built with four gates rectangular shape and two crossroads(Decumanus maximus, Cardo maximus).
Inside the south west of Fars plain near the ruins of ancient city of Sarmashhad rounded moat remains from pre- Islamic period just like the Sassanid city style. The archaeological remains of Sarmashhad present an immigration in early Islamic period. The reason of abondanment is not clarified yet. The reason of Fundament of Ghandijan was spatial situation and connection link of the plain between Bishapur, Darabgerd and Firuzabad to The Persian Gulf. The old roads of Ghandijan has shown the importance of tradeway to Sirāf port in coastline of the Persian Gulf. Sherds of pottery remained on surface of hills in plain. Analysis of pottery style and radiocarbon dating and petrography can represent chronology of the city. In our current studies, we consider all parts of archaeological evidence on the field. Sherds of potteries, mounds, architectural remains and satelite and aerial veiw considered to more provision evidence about the foundation of the city. The key research question is why Sassanian authorities chose this plain for construction of a new city?
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Ghandijan city
• Sarmashhad
• Sassanian cities
• Islamic era cities
• Sasanian architecture
• Islamic era architecture. Spatial organization
• Functional cities
• Fars province