نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه ایران‏شناسی، دانشکده ایران‏شناسی، دانشگاه ولی‏عصر(عج) رفسنجان، ایران.

10.22059/jis.2022.344547.1121

چکیده

به مجموعه مطالعات درباره ایران، به ویژه مطالعات تاریخی، ادبی، فرهنگی، جغرافیایی و زبانی ایران‏شناسی می‏گویند. علمی که قدمتی چهار سده‏ای دارد و واضع آن غربی‏ها بوده‏اند. ایران‏شناسی در این چهار قرن از تاسیس اولین مدارس آموزش زبان در کشورهایی مانند فرانسه و انگلیس تا تاسیس رشته ایران‏شناسی در دانشگاه‏های مطرح دنیا تحولات عظیمی را پشت سر گذاشته است. در قرن بیستم میلادی برخی از ایرانیان نیز به دلیل رفت و آمد به اروپا و مشاهده روش کار خاورشناسان و ایران‏شناسان، وارد عرصه ایران‏شناسی شدند و انحصار ایران‏شناسی غربیان را در هم شکستند. این پژوهش با روش تحقیق تاریخی و رویکرد توصیفی – تحلیلی در صدد پاسخ دادن به این سوال است که فرایند شکل‏گیری و پیدایش ایران‏شناسی ملی چگونه بوده است؟ دستاوردهای این پژوهش نشان می‏دهد که از سویی سواد ناکافی ایرانشناسان غربی، پروژه ایران‏شناسی نفوذ و  بیان مغرضانه نتایج تحقیقات توسط خاورشناسان و ایران‏شناسان و از سویی دیگر، ارایه علمی به دور از تعصب و جانب‌نگری توسط پژوهشگران ایرانی، خود‏شناسی در مقابل دیگرشناسی، شناساندن ظرفیت‏ های فرهنگی و تاریخی ایران به سراسر دنیا، علاقه پژوهشگران به تحقیق درباره ایران و حمایت دولت از پژوهش‏های ایران‏شناسی سبب شکل‏ گیری «ایران‏شناسی ملی» در قرن معاصر شده است. پژوهشگرانی چون علامه قزوینی و پورداود، به عنوان اولین ایران‏شناسان ملی، گام‏های بسیار مهمی  در ترویج علم ایران‏شناسی برداشتند و افرادی چون عباس اقبال، مجتبی مینوی، ایرج افشار و ... ادامه‏دهنده راه آنان بودند. تاسیس کتابخانه پهلوی در دهه 1340ش، نقطه عطفی در مطالعات ایران‏شناسی محسوب می‏ شود. ارتباط و همکاری با مراکز ایران‏شناسی و خاورشناسی، همکاری با ایران‏شناسان دنیا، تشکیل آرشیو و کتابخانه مخصوص ایران‏شناسی، سازماندهی کنگره‏های جهانی ایران‏شناسی، پیگیری اطلاعات و انتشارات مراکز جهانی مربوط به فرهنگ ایران و انجام خدماتی درباره فرهنگ و تمدن ایران مانند: تشکیل مراکز جدید ایران‏شناسی، تدریس زبان فارسی در دانشگاه‏های جهان و انتشار مجلات ایران‏شناسی از مهمترین وظایف ایران‏شناسانه این کتابخانه بود. مسئولان کتابخانه به دنبال تعیین سیاست‏های کلی ایران‏شناسی تمامی کشورها از تهران بودند. مرحله بعدی گسترش ایران‏شناسی در دهه 1380ش، اتفاق افتاد. تاسیس بنیاد ایران‏شناسی و راهیابی ایران‏شناسی به دانشگاه ‏ها سبب توسعه و گسترش هر چه بیشتر ایران‏شناسی ملی گردید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The nature of Western Iranology and its impact on the emergence and development of National Iranology

نویسنده [English]

  • Mohammad Keshavarz

Assistant Professor, Department of Iranian Studies, Vali-e-Asr University of Rafsanjan.

چکیده [English]

The set of studies about Iran, especially historical, literary, cultural, geographical, and linguistic studies, is called Iranology. A science that is four centuries old and was created by westerners. Iranology from the establishment of the first language schools to the establishment of Iranology in the world's major universities has passed great changes in these four centuries. In the twentieth century, some Iranians also entered the field of Iranology due to traveling to Europe and observing the work of orientalists and Iranologists, breaking the monopoly of Iranology of the west. The purpose of this study is to investigate the nature of western Iranology and how "National Iranology" was formed by using descriptive-analytical method. The achievements of this research show that on the one hand insufficient literacy of western Iranologists, Iranology influence project and biased expression of research results by Orientalists and Iranologists and on the other hand scientific presentation away from prejudice and bias by Iranian researchers, self-knowledge versus otherness, recognizing the cultural and historical capacities of Iran to the whole world, researchers' interest in research on Iran, and government support for Iranian studies has led to the formation of "National Iranology" in the contemporary century. Researchers such as Allameh Qazvini and Pourdavod, as the first National Iranologists, took very important steps in promoting the science of Iranology and others like Abbas Iqbal, Mojtaba Minavi, Iraj Afshar, etc. continued their path. The establishment of the Pahlavi Library in the 1340s is a turning point in Iranology. communication and cooperation with Iranology and Oriental Studies Centers, collaboration with Iranologists around the world, creating a special archive and library for Iranology, organizing World Congresses of Iranology, follow up on information and publications of world centers related to Iranian culture and provide services about Iranian culture and civilization such as: the establishment of new centers of Iranology, teaching Persian language in universities around the world and publishing journals of Iranology were among the most important tasks of Iranology in this library. Library officials sought to determine the general Iranian studies policies of all countries from Tehran. The next stage in the development of Iranology occurred in the 1380s. The establishment of the Iranology Foundation and the entry of Iranology into universities led to the further development and expansion of National Iranology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Western Iranology
  • National Iranology
  • Iranologists
  • Pahlavi Library
منابع
آبراهامیان، یرواند (1391)،  ایران بین دو انقلاب، چاپ هجدهم، تهران، نشر نی.
آزاد ارمکی، تقی (1383)، «بدفهمی‏های روش‏شناختی در مطالعات ایران‏شناسی»، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی ایران‏شناسی- مسایل عمومی ایران‏شناسی، تهران، بنیاد ایران‏شناسی، صص 22-7 .
امیرخانی فراهانی، فاطمه (1393)، رایزن فرهنگی و دنیای ایران‏شناسی، تهران: الهدی.
اندیشکده برهان (1399)، گفتاری در باب ایران‏شناسی، چاپ دوم، تهران: دیدمان.
بلوک‏باشی، علی (1392)، «سهم مردم‏شناسان خارجی در ایران‏شناسی»، نامه ایران و اسلام، س 1، ش 4، صص23-32.
تکمیل همایون، ناصر (1371)، «روند پژوهش‏های ایرانی در کنگره‏های بین‏المللی خاورشناسی»، مجموعه مقالات انجمن‏وارة بررسی مسائل ایران‏شناسی، به کوشش علی موسوی گرمارودی، تهران: موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، صص 165-121 .
تکمیل همایون، ناصر (1391)، «در مفهوم ایران‏پژوهی»، نامه ایران و اسلام، سازمان اسناد و کتابخانه ملیایران، سال اول، شماره اول، صص 45-35 .
تکمیل همایون، ناصر (1394)، «بحثی در مورد ایران‏شناسی یا ایران‏پژوهی»، مطالعات ایران‏شناسی، سال اول، شماره اول، صص 15-22 .
حبیبی، حسن (1389)، «طراحی مقدماتی برای ایران‏شناسی نظام‏یافته»، نامه فرهنگستان، ضمیمه شماره 41.
دالن، اشک (1391)، «تعریف ایران‏شناسی، قلمروهای آن و ایران‏شناسی در کشورهای اسکاندیناوی»، نامه ایران و اسلام، س 1، ش 3، صص 11-18.
رفیعی آتانی، مریم؛ طاحونی، پوران (1399)، رسالت ایران‏شناسی: دولت- ملت ایرانی یا جهان ایرانی، جستارهای تاریخی، سال یازدهم، شماره اول، صص 1-23.
رواسانی، شاپور (1391)، «ایران‏شناسی و باستان‏شناسی اجتماعی»، نامه ایران و اسلام، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، سال اول، شماره اول، صص 98-93 .
زرشناس، زهره (1391)، درآمدی بر ایران‏شناسی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ساجدی صبا، طهمورث، (1384)، «ایران‏شناسی»، دانشنامه زبان و ادب فارسی، ج 1، تهران: دانشنامه زبان و ادب فارسی، صص 625-634.
ساجدی، طهمورث (1387)، مجموعه مقالات ایران‏شناسی و خاورشناسی، تهران، امیرکبیر.
ساسی، سالم الحاج (1397)، نقدی بر گفتمان شرق‏شناسی(ترجمه و تلخیص نقد الخطاب الاستشراقی)، ترجمه جمعی از پژوهشگران، به کوشش مصطفی حقانی فضل، قم: دارالحدیث.
السباعی، مصطفی (1399)، استشراق و مستشرقان، ترجمه حسین مناحی‏زاده، قم: چاپکو.
سرکاراتی، بهمن (1392)، «راه و روش شناخت ایران»، نامه ایران و اسلام، س 2، ش 5، صص 23-32.
صفری، بابا (1371)، اردبیل در گذرگاه تاریخ، 3 ج ، چاپ دوم، اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل.
صفی‏پور علی اکبر (1392)، «گفتمان ایران فرهنگی و ایران‏شناسی»، نامه ایران و اسلام، س 2، ش 5، صص 49 58.
عباسی، هوشنگ (1397)، استاد ابراهیم پورداود و ایران‏شناسی، چاپ دوم، تهران: آوای کلار.
عنایت، حمید (1352)، «سیاست ایران‏شناسی»، شش گفتار درباره دین و جامعه، تهران، کتاب موج، صص 41-57.
قزوینی، محمد (1332)، بیست مقاله، به کوشش ابراهیم پورداود، 2 جلد، تهران، کتابفروشی ابن سینا.
کریمی حکاک، احمد (1398)، «شرق‏شناسی: فراز و فرود یک مفهوم»، در: مک‏فی، الکساندر لئون (1398)، شرق‏شناسی، ترجمه مسعود فرهمندفر، چاپ دوم، تهران: مروارید.
کشاورز، محمد (1397)، بررسی علل سیاسی و اجتماعی کوچ و اسکان‌های ایل شاهسون از سقوط صفویه تا پایان‌دوره پهلوی، رساله دوره دکتری، دانشگاه شهید بهشتی- بنیاد ایران‏شناسی.
کشاورز، محمد (1401)، «نقش علامه قزوینی در شکل‏گیری ایران‏شناسی ملی»، مجله مطالعات ایرانی، سال 21، شماره 41، صص 429-466.
کمالی، حسین (1376)، «ایران در مکاتبات گوبینو با توکویل»، مجله ایران‏شناسی، سال نهم، شماره سوم، صص 514-494.
مرادی خلج، محمد مهدی؛ کشاورز، محمد؛ یوسفی‏فر، شهرام (1396)، «بررسی تأثیرات عوامل سیاسی در تغییرات سرزمینی ایل شاهسون در دوره قاجاریه(1218 1304ق/ 1803- 1887م)»، پژوهشنامه تاریخ‏های محلی ایران، سال ششم،  شماره اول، پیاپی 11، صص 212-189.
مک‏فی، الکساندر لئون (1398)، شرق‏شناسی، ترجمه مسعود فرهمندفر، چاپ دوم، تهران: مروارید.
مناحی‏زاده، حسین (1399)، مقدمه مترجم، در: السباعی، مصطفی(1399)، استشراق و مستشرقان، ترجمه حسین مناحی‏زاده، قم: چاپکو.
نصیری، محمّدرضا (1383)، «نامه‏ای از علامه محمّد قزوینی»، نامه انجمن، سال چهارم، شماره 16، صص 58-49.
----------- (1346)، «اطلاعاتی درباره: کتابخانه پهلوی»، مجله مهر، سال سیزدهم، شماره 5، صص 352-349.
----------- (1346)، «اطلاعاتی درباره: کتابخانه پهلوی»، نشریه ایران‏شناسی، از انتشارات دبیرخانه مرکزی اتحادیه جهانی ایران‏شناسان. صص 2-5.
----------- (1378)، زندگینامه و آثار مرحوم علامه محمّد قزوینی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
 
Henry Corbin (1946), La situation actuelle des études iraniennes en Iran, In: Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 90e année, N. 3, 1946. pp. 439- 442.
 
- اسناد
اساسنامه کتابخانه پهلوی، 24488/264، سازمان اسناد ملی ایران.
ایجاد زمینه فعالیت موسسات ایران‏شناسی در اروپا، 27909/264، سازمان اسناد ملی      ایران.
تاریخچه کتابخانه پهلوی، 27075/264، سازمان اسناد ملی ایران.
گزارشاتی از فعالیت‌های کتابخانه پهلوی در حوزه ایران‌شناسی، 26551/264، سازمان اسناد ملی ایران.
وظایف کلی کتابخانه پهلوی، 23956/264، سازمان اسناد ملی ایران.