پژوهش های ایران شناسی

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اخبار و اعلانات

اطلاعات آماری نشریه

مشخصات نویسندگان

راهنمای نویسندگان

راهنمای دریافت شناسه ارکید

بازنگری تاریخ اولیۀ خلیج فارس با تأکید بر نقش اتحادیۀ عیلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه خلیج فارس-بوشهر

2 گروه باستان شناسی، دانشگاه کاشان

10.22059/jis.2022.331981.1044

چکیده

تاریخ اولیۀ خلیج‌فارس در پژوهش‌‌های علمی کنونی بر نقش محوری سیاسی و اقتصادی میان‌رودان و مناسبات آن با دیلمون (بحرین) و مگن (عمان) و ملوخه (درۀ سند) متمرکز است؛ ازاین‌رو جایگاه عیلامیان و سایر ساکنان کرانه‌‌های شمالی در خلیج‌فارس مبهم و نامشخص مانده‌است. پرسشی اساسی که به ذهن می‌‌رسد این است که مردمان مذکور چه نقشی در فعالیت‌‌های دریایی ایفا می‌‌کردند. مقالۀ پیش رو تلاشی برای پاسخ دادن به این پرسش است و در آن به منظور مشخص کردن نقش «اتحادیۀ عیلام» در بازرگانی خلیج‌فارس، بر ضرورت بازنگری در برداشت‏های رایج، از رهگذر بهره‌‌گیری از تحلیل‌‌های تاریخی و یافته‌‌های باستان‌شناختی تأکید شده است. پژوهش حاضر نشان می‌‌دهد که منابع میان‌رودانی فقط منعکس‌کنندۀ بخشی از تاریخ خلیج‌فارس هستند که عمدتاً بر فعالیت‌‌های بازرگانی خود آن‌ها از طریق کرانه‌‌های جنوبی دریا دلالت دارد. باوجوداین، اطلاعات پراکنده‌‌ای که دربارۀ نام‌‌جاهای شرقی از لابه‌‌لای همین منابع به دست می‌‌آید و یافته‌‌های باستان‌‌شناختی مبتنی بر تجزیه و تحلیل مواد معدنی و اشیای ساخته‌شده از سنگ‌‌های نیمه‌قیمتی چون لاجورد و سنگ صابون، به خوبی اهمیت نواحی جنوبی و شرقی ایران را نشان می‌‌دهد. راه‌‌های آبی مبادلات این منابع و کالاها که از شوش و کرانه‌‌های فارس (انشان)، به‌ویژه لیان (بوشهر)، گذر می‌‌کرد، همچون راه‌‌های زمینی تحت تأثیر رقابت‌‌ها و دشمنی سیاسی عیلام و میان‌رودان بوده، ولی در دوره‌‌هایی بسیار پررونق بوده‌است. این دوره‌‌ها از نظر تاریخی با سلسله‌‌های سوکل‌‌مخ‌‌ها و شوتروکی‌‌ها انطباق دارد که دامنۀ روابط عیلامیان به بحرین و عمان نیز گسترش یافته بود؛ بنابراین با وجود ارتباطات قوی سیاسی و اقتصادی قدرت‌‌های میان‌رودانی با کرانه‌‌های جنوبی «دریای پایین»، دسته‌‌بندی قدرت منطقه در این مقاطع به سود عیلامیان تغییر یافت و اکنون می‌‌توان با اطمینان گفت که بازرگانی پرسود دریا نیز آن‌چنان که منابع میان‌رودانی القا می‌‌کنند، در انحصار میان‌رودان نبوده‌است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Revising the Early History of Persian Gulf based on the role of Elamite Confederation

نویسندگان [English]

  • Hamidreza Peighambari 1
  • Leila Makvandi 2

1 Faculty member of History department at Persian Gulf University-Bushehr

2 Archaeology Department, University of Kashan

چکیده [English]

The Early history of the Persian Gulf is focused on the substantial political and economic role of Mesopotamia and its relations with Dilmun (Bahrain), Magan (Oman) and Meluhha (Indus valley). Therefore, the role of Elamites and the other people from Northern coasts of the Persian Gulf has remained obscure and unclear. One of the unanswered questions is about the maritime activities of these people. The present article is an attempt to answer this question, and in order to determine the role of the “Elamite Confederation” in Persian Gulf trade, it emphasizes on the necessity of revising the common understanding through the use of historical analysis and archaeological data. This research indicates that Mesopotamian sources reflect only a part of the history of “Lower Sea” (Persian Gulf), which mainly refers to their commerce with the southern coasts. But the scattered information about the eastern places in the same sources and the archaeological data based on the analysis of minerals and objects made of semi-precious stones such as lapis lazuli and Chlorite, indicate the importance of those lands. The waterway for exchange of these resources and commodities, which passed through Susa and the coasts of Fars (Anshan), especially Liyan (Bushehr), like the land routes, were influenced by the political rivalries and enmity of Elamites and Mesopotamians,  but  was very prosperous in periods. Those periods are historically consistent with the Sukkalmah and Shutrukid dynasties, in which Elamite relationship extended to Bahrain and Oman as well. Thus, in spite of strong political and economic relations between Mesopotamia and southern coasts of “Lower Sea”, power dynamics in the region frequently changed in favor of Elamites and with this knowledge, we can now say that the gainful Sea trade has not been in the hands of Mesopotamia, as Mesopotamian sources inculcate

کلیدواژه‌ها [English]

  • History of Persian Gulf
  • Sea trade
  • Elam
  • Mesopotamia
  • Susa
  • Liyan
مراجع
منابع
استولپر، متیو ولفگانگ، 1389، تاریخ ایلام، ترجمۀ شهرام جلیلیان، تهران، توس.
الغازه، گیلرمو، 1397، میانرودان باستان در سپیده‌دم تمدن، ترجمۀ زهره عطایی آشتیانی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی.
اسکالونه، انریکو، 1394، باستان‌شناسی جوامع ایران باستان (در هزارۀ سوم پیش از میلاد)، ترجمۀ سیدمنصور سیدسجادی، تهران، سمت.
امیه، پیر، 1374، «گسستگی در مدارک باستانشناختی و دوگانگی قومی در عیلام»، ترجمۀ کامیار عبدی، مجلۀ میراث فرهنگی، شمارۀ 19، صص 98ـ107.
پاتس، دنیل، 1385، باستان‌شناسی ایلام، ترجمۀ زهرا باستی، تهران، سمت.
ـــــــــــ، 1393، «باستان‌شناسی و تاریخ اولیۀ خلیج‌فارس»، تاریخ خلیج‌فارس، ویرایش لارنس جی پاتر، ترجمۀ محمد آقاجری، تهران، ققنوس، صص 51ـ93.
پزار، موریس، 1384، مأموریت در بندر بوشهر، ترجمۀ سیدضیاء مصلح، با توضیحات و تعلیقات غلامحسین نظامی، بوشهر، شروع.
پیتمن، هالی، 1384، هنر عصر مفرغ جنوب شرق ایران، آسیای میانۀ غربی و درۀ سند، ترجمۀ کوروش روستایی، تهران، پیشین‌پژوه.
عبدی، کامیار، 1370، «دیلمون، مگن و ملوخ»، مجلۀ باستان‌شناسی و تاریخ، سال 5، شمارۀ 2. شمارۀ پیاپی ‌‌10‌‌، صص 26ـ37.
علیزاده، عباس، 1387، شکل‌گیری حکومت عشایری و کوهستانی عیلام باستان، تهران، سازمان میراث فرهنگی.
مایکاوا، کوزایا، 1399، «شوش و گیرسو ـ لاگاش در دورۀ سوم اور»، در ایران باستان، چشم‌اندازی نوین از باستان‌شناسی و مطالعات متون، به کوشش کوزایا مایکاوا، ترجمۀ فارسی زیر نظر پارسا دانشمند، تهران، موزۀ ملی ایران و دانشگاه کیوتو، صص 54ـ82.
موری، پیر راجر استیون (1389) «آیا ایران به منزلۀ الدورادوی سومریان بوده است؟»، بین‌النهرین و ایران باستان، سمینار یادوارۀ ولادیمیر لوکونین، ویراستۀ جان کرتیس، ترجمۀ زهرا باستی، جلد 1، تهران، سمت، صص 38ـ61.
واترز، متیو، 1391، پژوهشی در ایلام نو، ترجمۀ نادر میرسعیدی، تهران، ققنوس.
والا، فرانسوا، 1376، «خلاصه‌ای از عوامل جغرافیایی ایلام»، در شوش و جنوب غربی ایران: تاریخ و باستان‌شناسی (سیر تکامل اجتماعی و فرهنگی از هزارۀ هفتم قبل از میلاد تا یورش مغول): گزارش گردهمایی بین‌المللی شوش و سمینار بلو، زیر نظر ژان پرو و ژنوییو دلفوس، ترجمۀ هایده اقبال، تهران، انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران و مرکز نشر دانشگاهی، صص 188ـ196.
وثوقی، محمدباقر و منصور صفت‌گل، 1395، اطلس تاریخ بنادر و دریانوردی ایران، مجلد 1، تهران، دانشگاه تهران و سازمان بنادر و دریانوردی.
ویلسون، سر آرنولد، 1310، خلیج‌فارس، ترجمۀ محمد سعیدی، تهران، فرهومند.
هینتس، والتر، 1388، دنیای گمشدۀ عیلام، ترجمۀ فیروز فیروزنیا. چاپ 4، ویراست 2، با ویرایش علمی روزبه زرین‌کوب، تهران، علمی و فرهنگی.
یاسی، جهانگیر، 1350، بررسی باستان‌شناسی خلیج‌فارس، بی‌‌جا، وزارت فرهنگ و هنر.
Alden John, R., 1982, “Trade and Politics in Proto-Elamite Iran”, Current Anthropology 23 no 6, 613-640.
Alster, B. (1983) “Dilmun, Bahrain and the alleged Paradise in Sumerian Myth and Legend,” in Potts, D. (ed.) Dilmun; new studies in the Archaeology and early History of Bahrain, Berlin: Dietrich Reimer Verlag, 39-74.
Amiet, P., 1986a, “Antiquites trans-Elamites”, RA 80, 97-104.
ـــــــ, 1986b, L'ȃge des échanges inter-iraniens: 3500-1700 avant J.-C., Paris: Réunion des Musées nationaux.
Carter, Robert, 2012, “Sumerians and the Gulf,” In Crawford H.E.W (ed.) The Sumerian World. London and New York: Routledge: 579-599.
Crawford, H., 2012, “Trade in the Sumerian World”, in H Crawford, (ed.) The Sumerian world, London and New York: Routledge, 447-461.
Dales, George F., 1977, “Shifting Trade Patterns between the Iranian Plateau and the Indus Valley in the Third Millennium B.C”, Le Plateau et L’Asie Central des Origines a la Conquete Islamique (Paris), 67-78.
De Miroscheji, Pierre, 2003, “Susa and the highlands: Major Trends in the History of Elamite Civilization”. In Yeki bud, Yeki nabud: Esays on the Archaeology of Iran in Honor of William M.Sumner, Naomi Miller and Kamyar Abdi (eds.) Los Angeles: Costen Institute of Archaeology, 25-36.
Foster, B., 1993, “International Trade at Sargonic Susa,” Altorientalische Forschungen 20, 59-68.
Frahm, E., 2017, “Assyria and the Far South: The Arabian Peninsula and the Persian Gulf,” in Eckart Frahm (ed.), A Companion to Assyria, Blakwell, 299-310.
Frayne, D., 1993, Sargonic and Gutian Periods, RIME 2. Toronto.
ـــــــــــــــ, 1997, Ur 3 period. RIME 3/2. Toronto.
Grayson K. and J. Novotny, 2012. The Royal inscriptions of Sennacherib, king of Assyria (704-681 BC), Part 1. Indiana: Eisenbrauns.
Heimpel, W., 1987, “Das untere Meer,” Zeitschrift für Assyriologie 77, 22-91.
Henkelman W. and B. Jacobs, 2021, “Roads and Communication”, in Bruno Jacobs and Robert Rollinger (eds.) A Companion to the Achaemenid Persian Empire, Blackwell: vol. II, 724-5
Højlund, F., 1989, “Dilmun and the Sealand,” Northern Akkad project reports 2, 9-14.
ــــــــــــــ, 1993, “The Ethnic composition of the population of Dilmun,” Proceedings of the Twenty Sixth Seminar for Arabian Studies, 1-7.
Högeman, P., 1984, “Der Ausbau von Elam zur seeprovinz unter Darios I und ihr zustand zur zeit Alexanders des Großen in jahren 325 und 324”. In: E. Olshausen & H. Sonnabend (eds.), Stuttgarter Kolloquium zur Historischen Geographie des Altertums 2, 1984 und 3, 1987 (Geographica Historica 5), Bonn, 133-47.
Kohl, Philip, 1975, “Carved chlorite vessels: a trade in finished commodities in the mid-third millennium”, Expedition 18, 18-31.
ـــــــــــــــ, 1978, “The balance of trade in southwestern Asia in the mid-Third millennium BC”, Current Anthropology 19, 463-92.
Lamberg-Karlovsky, C. C., 1972, “Trade Merchanism in Indus-Mesopotamiam Interrelations”, JAOS 92/2, 222-229.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ, 2012, “Iran and its Neighbors”, in Harriet Crawford, (ed.) The Sumerian world, London and New York: Routledge, 559-78.
Lambert, M., 1976, “Tablette de Suse avec cachet du Golfe,” Revue d’Assyriologie 70, 71-72.
Laursen, Steffen and Piotr Steinkeller, 2017, Babylonia, the Gulf Region, and the Indus. Archaeological and Textual Evidence for Contact in the Third and Early Second Millennia B.C., Eisenrauns.
Leemans, W. F., 1960, Foreign Trade in the Old Babylonian Period, Leiden: Brill.
Oppenheim, A. L., 1954, “The Seafaring Merchants of Ur,” JAOS 14, 6-17.
Petri, Cameron. A., Mojgan Seyedin and Alireza Askari Chaverdi, 2016, “Kaftari and Kaftari-Related Ceramics in Southwest Iran and the Persian Gulf,” International Journal of the Society of Iranian Archaeologists 2/3, 4-12.
Potts, Daniel T., 2003, “Anshan, Liyan and Magan circa 2000 BCE”, In Yeki bud, Yeki nabud: Esays on the Archaeology of Iran in Honor of William M. Sumner, Naomi Miller and Kamyar Abdi (eds.), Los Angeles: Costen Institute of Archaeology, 156-160.
ـــــــــــــ, 2006, “Elamites and Kassites in the Persian Gulf,” Journal of Near Eastern Studies 65/2, 111-119.
ــــــــــــ, 2009, Maritme Trade i. Pre-Islamic period, Encyclopaedia Iranica online. http://www.iranicaonline.org/articles/maritime-trade-i-pre-islamic-period
Potts, Timothy, 1994, Mesopotamia and East; an Archaeological and Historical study of Foreign Relations ca.3400 - 2000 B.C, Oxford.
Selz, G., 1991, “’Elam’ und ‘Sumer” –Skizze einer Nachbarschaft nach inschriften Quellen der Vorsargonischen Zeit”, MHEOP 1, 27-43.
Sumner, W. N., 1989, “Anšan in the Kaftari phase: patterns of settlement and land use,” AIO, 135-161.
Steinkeller, P., 1982, “the question of Marhaši. A Contribution to the Historical Geography of Iran in the Third Millennium B.C,” ZA 72.2, 237-265.
ـــــــــــــــــــ, 2013, “Trade Routes and Commercial Networks in the Persian Gulf during the Third Millennium BC”, in Gh. Karimi Doostan et al. (eds.), Collection of papers presented to the third biennal international conference of the Persian Gulf (History, Culture and Civilization), Tehran: University of Tehran press, 413-33.
Vallat, François, 1983, “le dieu Enzak; une divinité Dilmunité Venerée à Suse,” in Potts, D. (ed.) Dilmun; new studies in the Archaeology and early History of Bahrain, Berlin: Dietrich Reimer Verlag, 93-100.
Verderame, Lorenzo, 2020, “The sea in Sumerian literature”, Water History 12, 75–91
Zadok, Ran, 1984, The Elmite onomasticon. Supplemento n.40 agli ANNALI 44/3, Napoli.
ــــــــــــــــ, 1987, “Peoples from the Iranian plateau in Babylonia during the second millennium BC,” Iran 25, 1-26
پژوهش های ایران شناسی
دوره 12، شماره 1
اردیبهشت 1401
صفحه 150-168
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار