نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• پویا نکویی ¹
• رضا پرویزاده ²

¹ فارغ التحصیل کارشناسی ارشد اتنوموزیکولوژی (موسیقی شناسی)، گروه موسیقی پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.

² عضو هیئت علمی و مربی گروه موسیقی در پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

مقالة حاضر به بررسی یکی از مباحث مهم در رابطه با موسیقی ایرانی پرداخته که در دهه­های سی و چهل شمسی مطرح شد. در این بحث گروهی از منتقدین موسیقی ایرانی به نقد ویژگی­های به زعم خود عرفان­گرایانة موسیقی ایرانی پرداختند. در آن سو گروه دیگری از فعّالان موسیقی ایرانی بر همان اساس به خوانشی عرفان­گرایانه از موسیقی ایرانی پرداختند. در بخش نخست ابتدا به بررسیِ آراءِ گروهی از منتقدین موسیقی ایرانی مبنی بر پیوند آن با تصوف پرداخته است. در ادامه همچنین به بررسی ریشه­های این تفسیر از موسیقی ایرانی در ایران آن دوره پرداخته شده است. همان­طور که بیان خواهد شد، دو جریان فکری به نقد نقش تصوف در فرهنگ ایرانی پرداخته بودند؛ در یک سو جریان چپ و در سوی دیگر احمد کسروی نمایندگان این نوع نگاه محسوب می­شدند. چنانکه اشاره شده درون­مایة نظرات منتقدین موسیقی ایرانی مشابه نظرات طیف­هایی است که تا پیش از این تاریخ به نقد وجوهی از فرهنگ ایرانی منجمله تصوف پرداخته بودند. در ادامه، نظرات گروه دیگری که به بیان روایتی عرفان­گرایانه از موسیقی ایرانی پرداختند، بررسی شده است، و ضمناً به برخی از علل شکل­گیری این نگرش و خوانش نیز اشاراتی شده است. این مقاله ضمن ریشه شناسی علل پیدایش این دو رویکرد، به طرح تمایز مفاهیم «محفل» و «بزم»، بر اساس برخی از شواهد و مستندات موجود به طور مختصر پرداخته است. در این راستا دو تلقی از فرهنگ شنیدن در تاریخ فرهنگی شنیدن موسیقی در عرصة موسوم به «اندرونی» موسیقی ایرانی مطرح شده است. همچنانکه به اختصار بیان شده است دو فرهنگ شنیداری متفاوت بر این دو عرصه حاکم بوده است. در همین راستا نشان داده شده که این تلقیِ «عرفان­گرایانه» وابسته به آداب و قواعد شنیداری حاکم بر عرصة موسوم به محافل بود. در ادامه همچنین مختصراً مطرح شده که بر اساس گفتمان «پرورش ذوق عامه» در دورة پهلوی برخی از فعّالانی که آن روایت­ عرفان­گرا از موسیقی را ارائه می­کردند، بر اهمیت و لزوم نقش اجتماعی موسیقی تأکید داشتند. در بخش پایانی اجمالاً به بررسی برنامة گلها پرداخته شده و این برنامه محصول تفسیر عرفان­گرایانة فعالان موسیقی و تأکید آنها بر مسئلة پرورش ذوق مردم تلقی شده است.

کلیدواژه‌ها

• موسیقی ایرانی
• روایت عرفان گرایانه
• شنیدن
• برنامۀ گل ها
• بستر فرهنگی ـ اجتماعی موسیقی

عنوان مقاله [English]

“Sufi-Based” Narratives and Criticisms of Iranian Music and Socio - Cultural Characteristics of Musical Context in 1950’s and 1960’s

نویسندگان [English]

• Pouya Nekouei ¹
• Reza Parvizade ²

¹ Master's Degree in Ethnomusicology (Musicology), Department of Fine Arts, University of Tehran, Iran.

² Instructor of Music at the Fine Arts Faculty, University of Tehran, Iran.

چکیده [English]

This article examines a discussion about Iranian music that emerged during the 1950s and early 1960s. During this period various writers attempted to criticize Iranian music on the basis that it was connected with the Sufi tradition of Iranian culture. Therefore, criticisms of Iranian music appeared in various periodicals such as Muzik-e-Iran. Critiques voiced their opinion against characteristics of Iranian music that they considered to be negative. Most importantly, what they considered to be the “otherworldly” characteristic of Iranian music was stressed upon. Such cultural criticism of Iranian music during this period originated from the writings of two intellectual currents: the writings of the left wing during the Pahlavi period, and the writings of the famous social and cultural critic of the Pahlavi period, Ahmad Kasravi. Therefore, these criticisms in the writings of the left wing and Ahmad Kasravi against Sufism are briefly reviewed. Moreover, responses to such reading and criticism of Iranian music are examined. We have pointed out that during the same time some musicians advocated Sufi-based readings of Iranian music. According to them, Iranian music had Sufi characteristics and such features had to appear in its performance and context. It is also illustrated how this reading of Iranian music was connected to an understanding and practice of music. Furthermore, the concepts of “mahfil” and “bazm” in the cultural history of music performance are briefly examined. What was advocated by those defending a Sufi reading of Iranian music, to a large extent, had its roots in the listening culture and practices of mahfils. Moreover, it is explained that some of these musicians, following the discourse of the “cultivation of people’s taste” during the Pahlavi period, believed music to have a social role. At the end, it is argued how the aforementioned Sufi reading of Iranian music that was tied to a specific culture of listening in the private sphere, along with the debates on the social function of music and its role in nurturing people’s taste, came to be reflected in a radio program of Iranian music, Golha.

کلیدواژه‌ها [English]

• Iranian Music
• Sufi Narrative
• Listening
• Golha Program
• Socio-Cultural Context of Music