پژوهش های ایران شناسی

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اخبار و اعلانات

اطلاعات آماری نشریه

مشخصات نویسندگان

راهنمای نویسندگان

راهنمای دریافت شناسه ارکید

بحثی در مورد افعال ضمیرساخت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار فرهنگ وزبان های باستانی دانشگاه تبریز

چکیده

در متون بازمانده از زبان فارسی دری در ساخت بعضی افعال، بر خلاف صورت معمول فعل در این زبان، به جای پایانه­های صرفی فعل، از ضمایر شخصی متّصل استفاده شده است. از این رو، بعضی دستورنویسان به این افعال عنوان «ضمیرساخت» داده­اند. کاربرد این افعال عموماً در بیان شرط و تمنّاست و شواهد مطمئنّی از سه صیغۀ دوم شخص مفرد و جمع و اوّل شخص جمع از آن در دست است. برخی شواهد مشکوک از برخی شخص و شمارهای دیگر نیز در دست است که نمی­توان نسبت به صحّت و ارتباط آن­ها به این دسته از افعال اطمینان داشت. تنها نظر پذیرفته­شده­ای که در مورد پیشینۀ این افعال وجود دارد نظر لازار است که وجود ضمیر متّصل در این ساخت­ها را مرتبط با برخی افعال کُنایی در فارسی میانه دانسته که در آن­ها عامل به جای اینکه به صورت ضمیر منفصل یا متّصل پیش از صفت مفعولی یا ستاک ماضی ظاهر شود، به صورت متّصل به انتهای آن­ها چسبیده است. در این مقاله با ارائۀ دلایلی در ضعف این احتمال چنین پیشنهاد شده است که بازتحلیل پایانۀ فعلی در شمار اوّل شخص مفرد به صورت ضمیر متّصل سبب شده که در سایر شمارها نیز به جای پایانۀ فعلی از ضمایر متّصل استفاده گردد. این گونه بازتحلیل در زبان سغدی نیز دارای نمونه است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Discussion on the Pronoun-Constructed Verbs in Persian

نویسنده [English]

  • Mohammad hasan Jalalian Chaleshtari

Associate Professor of Ancient Iranian Languages and Culture, University of Tabriz

چکیده [English]

There are some verbs in the early Persian texts in which instead of the normal verb endings, the enclitic personal pronouns are attached to the past stem; therefore they have been termed as ‘pronoun-constructed’ verbs by researchers of Persian grammar. The main usage of these verbs are optative or conditional and there are reliable evidence of 2nd person singular and plural and also 1st person plural. Although some suspicious evidence is available from other persons, one cannot be sure of their accuracy and relevance to these verbs. The only accepted explanation on the antecedent of these verbs is G. Lazard’s view that the existence of the pronoun in these constructions is related to some of the ergative verbs in Middle Persian in which instead of a pronoun preceding the past stem, the enclitic pronoun is attached to it. In this paper first the weakness of this view will be shown and then it is proposed that the enclitic pronoun has been attached through a reanalysis of the of the first person singular verbal ending as the first person enclitic pronoun. Such a reanalysis has also examples in Sogdian.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pronoun-constructed Verb
  • Ergative
  • New Persian
  • Middle Persian
  • Sogdian
  • Reanalysis
مراجع
آموزگار، ژاله و احمد تفضّلی، 1373، زبانپهلوی،ادبیّاتودستورآن، تهران، معین.
ابوالقاسمی، محسن، 1373، «فعل تمنّایی در فارسی دری»، نشریّۀادبیّاتوعلومانسانیدانشگاهتهران،س  32، ش 1-4،1-8.
ابوالقاسمی، محسن، 1383، دستورتاریخیزبانفارسی، تهران، سمت.
احمدی گیوی، حسن، 1380، دستورتاریخیفعل، 2 جلد، تهران، قطره.
جلالیان چالشتری، محمدحسن، 1394، «rēž- وnam- دو فعل غیرشخصی در زبان سغدی»، زبانشناخت، س 6، ش 1، 49-64.
راستارگویوا، و. س.، 1379، دستورزبانفارسیمیانه، ترجمۀ ولی­الله شادان، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
رواقی، علی، 1348، «ساختمانی از فعل ماضی»، نشریّۀدانشکدۀادبیّاتوعلومانسانیدانشگاهتهران، س 16، ش 4، 381-393.
زوندرمان، ورنر، 1382، «فارسی میانه»، در رودیگر اشمیت (ویراستار)، راهنمایزبانهایایرانی، جلد اوّل: زبانهای ایرانی باستان و ایرانی میانه، ترجمه زیر نظر حسن رضایی باغ­بیدی (تهران، ققنوس)، 223-260.
صادقی، علی­اشرف و اکرم حاجی­سیّدآقایی، 1390، «بعضی شکل­های ناشناخته­ی شناسه­ها در فارسی قدیم»، دستور (ویژه­نامۀ نامۀفرهنگستان)، ش 7، 3-57.
صادقی، علی­اشرف، 1357، تکوینزبانفارسی، تهران، دانشگاه آزاد ایران.
قریب، بدرالزمان، 1392، مطالعات سغدی، تهران، انتشارات طهوری.
لازار، ژیلبر، 1352 الف، «پسوند ای در زبان فارسی»، ترجمۀ خسرو فرشیدورد، گوهر، ش 9، 838-844.
لازار، ژیلبر، 1352ب، «پسوند ای در زبان فارسی (2)»، ترجمۀ خسرو فرشیدورد، گوهر، ش 11-12، 1122-1127.
متینی، جلال، 1362، «ما آمدیمان، مترسیتان (از مباحث تاریخ زبان فارسی)»، ایران­نامه، ش 5، 148-165.
مولایی، چنگیز، 1391 الف، «بازماندۀ ساخت فعل ماضی متعدّی فارسی میانه در زبان فارسی دری»، سایۀسروسهی،یادنامۀدکترمنوچهرمرتضوی (تبریز، ستوده)، 685-695
مولایی، چنگیز، 1391ب، «پیشنهادی دربارۀ تصحیح یک بیت از شاهنامه»، جستارهایادبی، س 45، ش 1، 65-74.
ناتل­خانلری، پرویز، 1365، تاریخزبانفارسی، 3 جلد، تهران، فرهنگ نشر نو.
ـــــــــــــــــ، 2535 [1356]، دستور زبان فارسی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
نوروزی، حامد و غلامحسین غلامحسین­زاده، 1396، «صرف مجدّد تک­صیغه­های دورۀ میانه در دورۀ نو (یک تحوّل تاریخی زبان فارسی)، نثرپژوهیادبفارسی، ش 41، 309-328.
نوروزی، حامد وکلثوم قربانی جویباری، 1394، «دو منشأ مختلف برای عدم انطباق شناسۀ فعل و نهاد در فارسی نو»، نثرپژوهیادبفارسی، ش 37، 263-284.
نوروزی، حامد، 1391، «تحوّل ساخت کنایی در فارسی نو»، دستور (ویژه­نامۀنامۀفرهنگستان)، ش 8، 10-61.
Boyce, M., 1975, A Reader in Manichaean Middle Persian and Parthian, Texts with Notes (Acta Iranica 9), Téhéran- Liège.
Durkin-Meisterernst, D., 2004, Dictionary of Manichaean Middle Persian and Parthian, Turnhout, Brepols.
Ferrer Losilla, J. J., 2013, Las Desinencias Verbales en Iranio Medio Occidental, Western Middle Iranian Personal Endings, Doctoral Dissertation, University of Salamanca, Salamanca.
Fischer, O. C. M., and F. van der Leek (1983( “The Demise of the Old English Impersonal Construction”, Journal of Linguistics 19(2), 337-368.
Gershevitch, I., 1961, A Grammar of Manichean Sogdian, Oxford, Basil Blackwell.
Henning, W. B., 1947, “Two Manichaean Magical Texts, with an Excursus on the Parthian ending –ēndēh”, BSOAS, 39-66.
Ivanow, W., 1923, “Tabaqat of Ansari in the Old Language of Herat”, JRAS, 1, 1-34.
Lazard, G., 1984, “les Modes de la virtualité en Moyen-Iranian occidental”, Middle Iranian Studies, Proceeding of the International Symposium Orgenized by the Katholieke Universiteit Leuven from the 17th to the 20th of May 1982, ed. by W. Skalmowski and A. Van Tongerloo, 1-14.
Mackenzie, D., N., 1979, “Mani’s Šābuhragān“, BSOAS 42, No. 3,500-534.
Skjærvø, P. O., 2009, “Middle West Iranian”, in The Iranian Languages, ed. G. Windfuhr (London and New York, Routledge), 196-279.
Skjærvø, P. O., 2018, “The Pahlavi Optative and Some Feminine Forms in īy”, Bulletin of the Asia Institute 28, 149-194.
Spiegel, Fr., 1856, Grammatik der Huzvâreschsprache, Wien – Leipzig, Verlag von Wilhelm Engelmann.
Yoshida, Y., 2009, “Sogdian”, in The Iranian Languages, ed. G. Windfuhr (London and New York, Routledge), 279-336.
پژوهش های ایران شناسی
دوره 9، شماره 2
اسفند 1398
صفحه 35-53
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار