نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشکدة زبان‌شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

کتیبه‌های خصوصی بخش مهمی از مجموعة کتیبه‌های دورة ساسانی است که تا قرن‌های نخستین هجری ادامه یافته ‌است. یک بخش مهم این کتیبه‌ها گورنوشته‌ها هستند که در خصوص تدفین زردشتی در اواخر دورة ساسانی و آغاز اسلام در ایران اطلاعات مهمی در بر دارند. اکثریت این گورنوشته‌ها در فارس یافته شده است. علاوه بر فارس، در یاسوج، شیانِ چین، استانبول نیز این گورنوشته‌ها یافته شده است. برخی از این گورنوشته‌ها تاریخدارند. یکی از این گورنوشته‌های مهم کتیبة اقلید است که مربوط به اواخر دورة ساسانی است و دربردارندة اطلاعات مهمی دربارة بعضی از مقامات و مناصب اواخر دورة ساسانی و تنوع تدفین در آن زمان است. عنوان صاحب آن مرزبان است و حاکم بیشاپور بوده است؛ پس از مرگش در اقلید دفن شده است که محتملاً موطن او بوده است. این کتیبه آخرین کتیبة تاریخدار پیش از سقوط ساسانیان است. تاریخ آمده بر آن، که مربوط به سلطنت یزدگرد سوم است، چنین است: روز خور (یازدهم) و ماه (دوازدهم) ماه آبان سال ششم سلطنت یزدگرد، برابر ماه فوریة 638 م.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Margrave in Bishabour, Burial in Eqlid: A Survey of Eqlid Inscription

نویسنده [English]

  • Cyrus Nasrollahzadeh

Assistant Professor, Institute for Humanities and Cultural Studies

چکیده [English]

Private inscriptions are an important part of corpus of Sassanid inscriptions that lasted until the first centuries AH. An important part of these inscriptions are the funerary inscriptions that contain important information about the burial ceremony in the late Sassanid and early Islamic era in Iran. The majority of these inscriptions have been found in Fars, then in Yasuj, Xian China (China) and Istanbul. Some of these inscriptions are dated and have a definite temporal assignment. One of these important inscriptions is the Eqlid inscriptions, dating to the late Sassanid period, and contains important information about two important titles and burial diversity in the late Sassanian era. This inscription is the last dated inscription before the fall of the Sasanian dynasty: the day Xwar (11th) and Māh (12th) of the month Ābān of the year 6 of Yazdgerd III (February 638 AD).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sasanian Inscriptions
  • Funerary inscriptions
  • Eqlid
  • Šabistān
  • Marzbān
بروسیوس، ماریا، 1388، ایران باستان، ترجمة عیسی عبدی، تهران، ماهی.
بویس، مری، 1374، تاریخ کیش زردشتی، سه جلد، تهران، توس.
تفضلی، احمد، 1374، «هرزبد در شاهنامۀ فردوسی»، نامة فرهنگستان، س 1، ش 1، 38ـ47.
ــــــــــــ، 1376، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، سخن.
دهخدا، علی اکبر و دیگران، 1377، لغت­نامة دهخدا، تهران، دانشگاه تهران (دورة جدید).
دینکرد     رک. Madan
سامی، علی، 1388، تمدن ساسانی، دو جلد، تهران، سمت.
سیم‌الدین‌اف، دادخدا، 1384، اصطلاحات اداری زمان ساسانیان، ترجمة حبیب صفرزاده و صغری شهریاری کیکانلو، مشهد، سخن‌گستر.
شهبازی، علیرضا شاپور، 1389، تاریخ ساسانیان، ترجمۀ بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسۀ آن با تاریخ بلعمی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
عریان، سعید، 1382، راهنمای کتیبه‌های ایرانی میانه (پهلوی و پارتی)، تهران، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
فره‌وشی، بهرام، 1381، فرهنگ زبان پهلوی، تهران، دانشگاه تهران.
قمی، حسن‌ بن ‌محمد، 1361، تاریخ قم، ترجمۀ حسن بن علی بن حسن بن عبدالملک قمی، تصحیح سید جلال طهرانی، تهران، توس.
کریستن­سن، آرتور امانوئل، 1378، ایران در زمان ساسانیان، ترجمة غلامرضا رشید یاسمی، تهران، صدای معاصر‌.
گروپ، گرد، 1385 «نبشته‌های تازه‌یافته از روزگار ساسانیان»، در والتر هینتس، یافته‌های تازه از ایران باستان (تهران، ققنوس)، 299-351.
گیزلن، ریکا، 1384، چهار سپاهبد ساسانی بر اساس شواهد مهرشناسی، ترجمة سیروس نصراله‌زاده، تهران، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
لسترنج، گای، 1377، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمۀ محمود عرفان، تهران، علمی و فرهنگی.
لوکونین، ولادیمیر، 1377، «نهادهای سیاسی، اجتماعی و اداری، مالیات‌ها و بازرگانی»، در احسان یارشاطر (ویراستار)، تاریخ ایران کمبریج، از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، ج 3/2،ترجمة حسن انوشه (تهران، امیرکبیر)، 71-148.
مینوی، مجتبی (مصحح)، نامة تنسر، تهران. نامة تنسر    رک. مینوی
نصراله‌زاده، سیروس، 1384، نام‌تبارشناسی ساسانیان: از آغاز تا هرمز دوم، تهران، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
ـــــــــــــــــ، 1387، «پهلویات کتیبه‌ای 1: مروری بر کتیبة ابنون»، در زهره زرشناس و ویدا نداف (ویراستاران)، جشن‌نامة دکتر بدرالزمان قریب (تهران، طهوری)، 187-206.
نلدکه، تئودور، 1378، تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان، ترجمة عباس زریاب، تهران، پژوهشگاه علوم ‌انسانی و مطالعات فرهنگی.
Azarnouche, S., 2013, Husraw ī Kawādān ud rēdag-ē, Khosrow fils de Kawād et un page, texte pehlevi édité et traduit, Cahier Studia Iranica 49, Paris.
Basirov, O., 1995, The Evolution of the Zoroastrian Funerary Cult in Western Iran, unpublished Thesis, Department of Art and Archaeology, School of Oriental and African Studies, University of London.
de Blois, F., 1993, “Middle-Persian Funerary Inscriptions from South-Western Iran”, Medioiranica: Proceedings of the International Colloquium Organized by Katholieke Universiteit Leuven from the 21st to the 23rd of May 1990, ed. W. Skalmowski and A. Van Tongerloo, (Leuven), 29-43.
Boyce, M., 1968, “The Pious Foundations of the Zoroastrians”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies 31/2, 270-289.
Ciancaglini, C. A., 2008, Iranian Loanwords in Syriac, Wiesbaden.
Dandamayev A. ., 1998, “Eunuchs”, Encyclopedia Iranica, Vol. IX, Fasc. 1, 64-69, availabe on line: http: // www. iranicaonline. org/ articles/ eunuch#i.
Daryaee, T., 2002, Šahrestānīhā ī Ērānšahr, a Middle Persian Text on Late Antique Geography, Epic, and History, with English and Persian translations, and Commentary, Mazda Publisher, Costa Mesa, California.
Diakonoff, I. M.  and Livshits,V. A. 2001, Parthian Economic Documents form Nisa, Text I, edited by A. N. Bader and N. S. Williams, Corpus Inscriptionum Iranicarum, Part III, Vol. II, London.
Frye, R. N., 1970, “Funerary Inscriptions in Pahlavi from Fars”, in I. Gershevitch and M. Boyce (eds.), W. B. Henning Memorial Volume (London), 152-156.
Gignoux, P., 1972, Glossaire des inscriptions pehlevies et parthes, Corpus Inscriptiounum Iranicarum, Suppl. ser. 1, London.
ـــــــــــــــــــــ, 1984-85, “Religions de L’Iran Ancient. I. Épigraphie sasanide”, Conférence de M. Philippe Gignoux, École pratique des hautes études, section des sciences religieuses, Annuaire 93, 209-217.
ــــــــــــــــــــ, 1986, Noms propres sassanides en moyen-perse épigraphique, Iranisches Personennamenbuch II/2, Wien.
ــــــــــــــــــــ, 1990, “Miscellanea Sasanidica”, Bulletin Asia Institute 4, 233-237.
ــــــــــــــــــــ, 1991, Les quatre inscriptions du mage Kirdir: textes et concordances, Cahier Studia Iranica 9, Peris.
ــــــــــــــــــــ, 1994, “Dēnag”, Encyclopedia Iranica, vol. VII, fasc. 3, 282, available online: http://www.iranicaonline.org/articles/denag.
ــــــــــــــــــــ, 2003, Noms propres sassanides en moyen-perse épigraphique (Supplément), Iranisches Personennamenbuch II/3, Wien.
Gropp, G., 1969, “Vier ostodan-Inschriften bei Eastachr”, in W. Hinz, Altiranische Funde und Forschungen (Berlin), 229-263.
Gyselen, R., 1989, La géographie administrative de l’Empire sassanide. Les témoignages sigillographiques, Res Orientales, Paris.
ــــــــــــــــــــ, 2007, Sasanian Seals and Sealings in the A. Saeedi Collection, Acta Iranica 44, Leuven.
Harmatta, J., “review of W. Hinz, Altiranische Funde und Forschungen”, Die Sprache 19, 68-79.
Huyse, P., 1999, Die dreisprachige Inschrift Šābuhrs I. an der Ka‘ba-i Zardušt (ŠKZ), Corpus Inscriptinum Iranicarum, Part III, Vol. I, 2 Vols., London.
Khurshudian, E., 1998, Die parthischen und sasanidischen Verwaltungsinstitutionen, 3 Jh. v. Chr.-7. Jh. n. Chr., Yerevan.
Macuch, M., 1993, Rechtskasuistik und Gerichtspraxis zu Beginn des siebenten Jahrhunderts in Iran. Die Rechtssammlung des Farrohmard i Wahrāmān, Wiesbaden.
Madan, D. M., 1911, The Complete Text of the Pahlavi Dinkard, Bombay.
Perikhanian, A., 1997, The Book of Thousand Judgements, A Sasanian Law-book, with Introduction, Translation and Translation of the Pahlavi Text, Notes, Glossary and Indexes, tr. from Russian by Nina Garsoïan, Costa Mesa, California and New York.
Shaked, S., 1975, “Some Legal and Administrative Terms of the Sasanian Period”, Monumentum, H. S. Nyberg II, Acta Iranica 5(Téhéran-Liège), 213-25.
Skjærvø, P. O., 2006, “A Note on the Legend,” in Judith A. Lerner and Prods Oktor Skjærvø, “The Seal of a Eunuch in the Sasanian Court,” Journal of Inner Asian Art and Archaeology 1, 115-117.
Tafazzoli, A., 1974, “Some Middle Persian Quotation in Classical Arabic and Persian Texts”, in Ph. Gignoux and A. Tafazzoli (eds.), Memorial Jean de Menasce (Louvain), 337-350.
Weber, D., 2008, Berliner Pahlavi-Dokumente. Zeugnisse spätsassanidischer Brie- und Rechtskultur aus frühislamischer Zeit, Iranica 15, Wiesbaden.
Yamauchi, K., 1993, The Vocabulary of Sasanian Seals, Tokyo.