پژوهش های ایران شناسی

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اخبار و اعلانات

اطلاعات آماری نشریه

مشخصات نویسندگان

راهنمای نویسندگان

راهنمای دریافت شناسه ارکید

دربارة چند لغت و اصطلاح دریانوردی فارسی و عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فرهنگ و زبان های باستانی دانشگاه تهران

چکیده

دریانوردی فنی است ماهیتاً بین­المللی و به همین سبب لغات و اصطلاحات آن نیز ممکن است از یک سوی زمین به­واسطة دریانوردان به سوی دیگر آن سفر کند. پاره­ای از لغات و اصطلاحات دریانوردی مسلمانان، که از سال­ها قبل موضوع تحقیق محققان بوده، فارسی یا ایرانی است و همین باعث شده این شعبه از مطالعات در تحقیقات لغوی و زبانی فارسی و ایرانی هم حائز اهمیت باشد. اصل بعضی از این کلمات نیز، چنانکه در تحقیقات پیشین معلوم شده، در زبان­های هندی است و حاصل مراودات ایرانیان و عرب­ها با آن سرزمین بوده است. تعیین اینکه این کلمات به­واسطة زبان­های ایرانی به عربی راه یافته یا مستقیماً وارد عربی شده، در نبود اسناد، همیشه آسان نیست و گاهی فقط بعضی قراین آوایی ممکن است به کمک آید. این مقاله جستجویی است مجدد در اصل و معنای بعضی از این لغات و اصطلاحات و در آن کوشش شده است که ضمن تصحیح بعضی آراء محققان پیشین، شرح لغوی دقیق­تری دربارة نام بعضی کشتی­ها و قایق­ها و لغات دریانوردیِ دریاهای جنوب ایران بیاید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

On Some Nautical Words in Persian and Arabic

نویسنده [English]

  • seyyed Ahmad Reza Qaemmaqami

Assistant Professor, Department of Ancient Iranian Culture and Languages, University Tehran

چکیده [English]

Navigation is essentially an international art; therefore, its vocabulary may also travel from one side of the world to the other by the seamen. Some nautical words and terms used by Muslim sailors, which have been the subject of research, are Persian or Iranian. Hence, this particular branch is important in Persian and Iranian lexical and linguistic studies as well. Some of these words, according to previous studies, are borrowed from Indian languages, and their transfer is the result of the interactions of the Persians and Arabs with India. It is not always easy to determine whether these words entered into Arabic directly or through Iranian languages. In the absence of documents, sometimes the phonetic indications could help. This paper studies the origins and meanings of some of these words and termes afresh. It tries, while correcting some of the previous scholars’ opinions, provide a more accurate lexical description on the names of some ships, boats, and sailing words related to Iran’s southern seas.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Navigation
  • the Persian Gulf
  • Indian Languages
  • Iranian languages
  • Arabic
  • Loanwords
  • Etymology
مراجع
ابن بطوطه، 1395، سفرنامة ابن بطوطه، ترجمه و حواشی محمد علی موحد، تهران، کارنامه.
ابن مجاور، جمال­الدین، 1951-1954، صفه بلاد الیمن و المکه و بعض الحجاز، تصحیح لوفگرن، لیدن، بریل.
ابن منظور، 1408 ق، لسان العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
ادی­شیر، 1908، الالفاظ الفارسیه المعرّبه، بیروت، المطبعه الکاثولیکیه.
استینگاس، فرانسیس جوزف، 1355، فرهنگ استینگاس، تهران، خوارزمی.
اقتداری، احمد، 1342، «اصطلاحات کشتی در جنوب ایران و رسالة اوزان چو، تألیف محمد علی سدیدالسلطنة کبابی بندرعباسی»، فرهنگ ایران­زمین 11، 135-154.
امام شوشتری، محمد علی، 1347، فرهنگ واژه­های فارسی در زبان عربی، تهران، انجمن آثار ملی.
جوالیقی، موهوب بن احمد، 1389 ق، المعرّب من الکلام الاعجمی، تصحیح احمد محمد شاکر، قاهره.
جوهری، اسماعیل بن حمّاد، 1376 ق، تاج اللغه و صحاح العربیّه، تصحیح احمد عبدالغفور عطّار، بیروت، دار الکتب العربی بمصر.
خفاجی، شهاب­الدین احمد، 1325 ق، شفاء الغلیل، تصحیح محمد بدرالدین النعسانی، مصر.
دهخدا، علی اکبر و دیگران، 1377، لغت­نامه، تهران، دانشگاه تهران (دورة جدید).
رامهرمزی، بزرگ بن شهریار، 1883-1886، کتاب عجائب الهند، تصحیح وان در لیت و ترجمة فرانسوی مارسل دویک، لیدن، بریل.
زبیدی، محمد مرتضی الحسینی، 1289 ق، تاج العروس من جواهر القاموس، تصحیح مصطفی حجازی، کویت.
صادقی، علی اشرف، 1392، «کلمات فارسی مربوط به دریانوردی از متون عربی»، مروارید خلیج فارس (جشن­نامة احمد اقتداری)، به کوشش میثم کرمی (تهران، گستره)، 415-420.
محمد حسین بن خلف تبریزی، 1376، برهان قاطع، تصحیح و حواشی محمد معین، تهران، امیرکبیر.
وثوقی، محمدباقر و منصور صفت­گل و دیگران، 1396، اطلس تاریخ  بنادر و دریانوردی ایران، تهران،دانشگاه تهران و سازمان بنادر و دریانوردی.
Agius, D. A., 2001, “Classifying vessel-types in Ibn Baṭṭūṭa Rihla”, in Ships and the Development of Maritime Technology on the Indian Ocean, ed. D. Parkin and R. Barnes (London, Curzon), 173-207.
Agius, D. A., 2005, Seafaring in the Arabian Gulf and Oman: the People of the Dhow, London, Kegan Paul.
Agius, D. A., 2008, Classic Ships of Islam. From Mesopotamia to the Indian Ocean, Leiden - Boston, Brill.
Bell, H. C. P., 1998 [1926], Excerpta Maldiviana, New Delhi.
Burrow T. and M. B. Emeneau, 1984, A Dravidian Etymological Dictionary, Oxford, Clarendon Press.
Ciancaglini, C. A., 2008, Iranian Loanwords in Syriac, Ludwig Reichert Verlag.
Dozy, R., 1927 [1881], Supplément aux dictionaires arabes, 2 Vols., Leide -Paris.
Eilers, W., 1968, “Iranisches Lehngut im Arabischen,” in Actas do IV Congresso de Estudos Árabes e Islâmicos. Coimbra-Lisboa 1 a 8 Setembro de 1968, Leiden, 1971 [1975], 581-660.
Ferrand, G., 1924, “L’élément persan dans les textes nautiques arabes des xv et xvi siècles,” Journal asiatique 104, 194-257.
Fraenkel, S., 1886, Die aramaischen Fremdwörter im Arabischen, Leiden, Brill.
Goitein, S. D., 1954, “Two Eyewitness Reports on an Expedition of the King of Kīsh (Qais) against Aden,” Bulletin of the School of Oriental and African Studies 16 (2), 247-257.
Johnstone, T. M. and J. Muir, 1964, “Some Nautical Terms in the Kuwaiti Dialect,” Bulletin of the School of Oriental and African Studies 27, 299-332.
Lane, E. W., 1863-1893, Arabic-English Lexicon, London.
Mayrhofer, M., 1986-2001, Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen, 3 Vols, Heidelberg.
Mohebbi, P., 1996, “A Persian Nautical Glossary from ca. 1900,” Iran 34, 129-133.
The Oxford English Dictionary, 1989, 2nd Version, Oxford: Clarendon Press (= OED).
Payne Smith, J., 1903, A Compendious Syriac Dictionary, Oxford, Clarendon Press.
Platts, J. T., 1911, A Dictionary of Urdū, Classical Hindī, and English, London.
Turner, R. L., 1989, A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages, 3 Vols., Oxford University Press.
پژوهش های ایران شناسی
دوره 8، شماره 2
اسفند 1397
صفحه 111-125
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار