نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه خلیج‌فارس، بوشهر

چکیده

تمرکز مطالعات تاریخی دربارۀ دورۀ پرتلاطم و کمتر شناخته‌شدۀ حاکمیت مقدونیان در ایران عمدتاً بر مناطقی چون پارس و پارت بوده و اوضاع مناطق دیگر از جمله ماد مبهم و ناشناخته مانده است. این در حالی است که سرزمین ماد همواره یکی از بخش­های مهم در قلمروهای پادشاهی ایران باستان بوده است. این مقاله تلاشی است برای پاسخ به این پرسش که این منطقه چه نقشی در تحولات دورۀ مورد نظر ایفا کرده است. بررسی منابع تاریخی و مدارک و شواهد باستان­شناختی و تحلیل استعداد بالای اقتصادی و جغرافیایی ماد نشان­دهندة استمرار جایگاه اداری این سرزمین در دورۀ اسکندر و جانشینانش در ایران است. با این­که ماد کوچک (آذربایجان) به­سرعت حکومتی مستقل یافت، اما ماد بزرگ مورد توجه دولت مرکزی مقدونی قرار گرفت و همدان پایتخت ساتراپ‌های علیا به شمار می­رفت. با این­ حال، در این دوره تحولات بزرگ و تأثیرگذاری، مانند قیام برای کسب استقلال به رهبری بارواکس مادی و شورش­های بزرگ ساتراپ­های مقدونی، در این شهر رخ داد و سرانجام با همکاری اشکانیان در اخراج سلوکیان از ایران نقشی اساسی ایفا کرد. بنابراین، به نظر می­رسد که برداشت رایج از جریان استقلال ایران در این دوره نیاز به بازبینی داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Importance of the Greater Media in Iran’s Political Development during the Hellenistic Period

نویسنده [English]

  • Hamidreza Peighambari

Assistant Professor, Department of History, Persian Gulf University – Bushehr

چکیده [English]

The historical studies of the turbulent and obscure period of the Macedonian rule in Iran are mainly focused on regions such as Persis and Parthia. The role of other areas including Media has remained neglected in these studies, while the land of Media had always been one of the significant parts of the ancient Iranian kingdoms. This paper attempts to answer the question of what role the Greater Media played in the course of events in the aforementioned period. The study of historical sources, archaeological evidence, and analysis of the high economic and geographical potentials of Media reveal the continuation of the administrative significance of this land during the reign of Alexander and his successors in Iran. Although the Lesser Media (Azerbaijan) soon became an independent state, the Greater Media remained an important region for the Macedonians, and Ecbatana became the capital of the upper Satraps. Nevertheless, major events such as the uprising for independence led by the Baruaxes the Medes and major rebellions by Macedonian Satraps occurred in Ecbatana during this period. This city ultimately performed an important role in collaboration with the Parthians to terminate the Seleucid domination in Iran. Therefore, the common perception of the progression of independence in Iran during this period should be reconsidered.

کلیدواژه‌ها [English]

  • History of Ancient Iran
  • Hellenistic Period
  • the Seleucids
  • the Greater Media
آذرنوش، مسعود، 2535، «دومین فصل کاوش در منطقۀ سنگ شیر همدان»، گزارش­های چهارمین مجمع سالانة کاوش­ها و پژوهش­های باستان­شناسی در ایران، زیر نظر فیروز باقرزاده، تهران، مرکز باستان­شناسی ایران، 40-59.
ادی، سموئیل کندی، 1381، آیین شهریاری در شرق، ترجمۀ فریدون بدره­ای، تهران، علمی و فرهنگی.
اذکائی، پرویز، 1380، همدان نامه، سه گفتار دربارۀ مادستان، همدان، نشر مادستان.
بادیان، ارنست، 1385، «اسکندر در ایران»، تاریخ ایران کمبریج، جلد دوم ، به سرپرستی ایلیا گرشویچ، ترجمۀ مرتضی ثاقب­فر، تهران، جامی، 279-375.
بوشارلا، رمی، 1392، «تپۀ هگمتانه و اکباتان باستان»، ترجمۀ محسن دانا، مجموعة مقالات یک­روزۀ باستان­شناسی هگمتانه، به مناسبت بزرگداشت استاد محمد رحیم صراف، گردآورنده یعقوب محمدی‌فر، تهران، پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، 229-242.
بویس، مری و فرانتز گرنه، 1375، تاریخ کیش زردشت، ج 3، ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده، تهران، توس.
بیک­محمدی، خلیل­الله، 1392، «آثار به­دست­آمده از شهر باستانی هگمتانه (با تأکید بر یازده فصل کاوش و مطالعات باستان­شناختی محمدرحیم صراف)»، مجموعة مقالات باستان­شناسی و تاریخ شهر همدان، به کوشش علی هژبری، تهران، پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، 138-117.
بیوار، آدریان دیوید هو، 1368، «تاریخ سیاسی ایران در دورۀ اشکانیان»، تاریخ ایران کمبریج، جلد سوم، قسمت اول، به سرپرستی احسان یارشاطر، ترجمۀ حسن انوشه. تهران، امیرکبیر، 123-200.
پیگولوسکایا، نینا ویکتوروونا، 1367، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ترجمۀ عنایت‌الله رضا، تهران، علمی و فرهنگی.
تاپلین، کریستوفر، 1392، «کوچ فصلی شاهان هخامنشی، گزارشی بر اساس مدارک کهن و نو»، تاریخ هخامنشی، جلد یازدهم: مطالعاتی دربارۀ تاریخ ایران، رسالاتی به یادبود دیوید لوئیس، ترجمۀ مرتضی ثاقب­فر، تهران، توس، 176-103.
جکسن، ابراهام ویلیامز، 1369، سفرنامه جکسن (ایران درگذشته و حال)، ترجمۀ منوچهر امیری و فریدون بدره­ای. تهران، خوارزمی.
دیاکونوف، ایگور میخائیلوویچ، 1387، تاریخ ماد، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران، علمی و فرهنگی.
صراف، محمد رحیم، 1374، «نویافته‌های معماری و شهرسازی در تپه هگمتانه»، تاریخ معماری و شهرسازی ایران، مجموعة مقالات ارگ بم، کرمان و تهران، میراث فرهنگی، جلد دوم، 812-840.
علی­یف، اقرار، 1391، تاریخ آتروپاتن (آذربایجان باستان)، ترجمة مهناز صدری، تهران، ققنوس.
­­ـــــــــــــ،1392، پادشاهی ماد، ترجمة کامبیز میربهاء، تهران، ققنوس.
کتاب مقدس، 1999، ترجمۀ قدیم، انتشارات ایلام.
کوک، جان مانوئل، 1385، «ظهور هخامنشیان و بنیان‌گذاری امپراتوری هخامنشی»، تاریخ ایران کمبریج، به سرپرستی ایلیا گرشویچ، ترجمۀ مرتضی ثاقب­فر، تهران، جامی، 11-121.
گوتشمید، آلفرد فن، 1379، تاریخ ایران و ممالک هم‌جوار آن از زمان اسکندر تا انقراض اشکانیان، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران، ققنوس.
گیرشمن، رومن، 1371، هنر ایران، جلد دوم: پارت و ساسانی، ترجمۀ بهرام فره­وشی، تهران، علمی و فرهنگی.
ملازاده، کاظم و معصومه طاهری دهکردی، 1390، «تاریخچه، جایابی و ساختار هگمتانۀ مادی»، فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شمارۀ 6، 5-16.
مهریار، محمد و احمد کبیری، 1384، ادامۀ کنکاش­ها در معبد آناهیتا کنگاور، کارنامۀ کاوش، پژوهش، ساماندهی و مرمت چهارمین گروه باستان­شناسی از 1367 تا 1380، تهران، سازمان میراث فرهنگی.
نیولی، توماسو، 1393، «تاریخ سیاسی سلوکیان»، ترجمۀ اسفندیار طاهری، تاریخ جامع ایران، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دایرة­المعارف بزرگ اسلامی، جلد دوم، 113-161.
ویزهوفر، یوزف، 1382، ایران باستان، ترجمه مرتضی ثاقب­فر، تهران، ققنوس.
ــــــــــــــ، 1388، تاریخ پارس از اسکندر مقدونی تا مهرداد اشکانی، ترجمة هوشنگ صادقی، تهران، فرزان روز.
ویلکن، اولریش، 1376، اسکندر مقدونی، ترجمۀ حسن افشار، تهران، مرکز.
هرتسفلد، ارنست، 1354، تاریخ باستانی ایران بر بنیاد باستان‌شناسی، ترجمۀ علی ‌اصغر حکمت، تهران، انجمن آثار ملی.
هژبری علی، 1392، «بررسی ماهیت اکباتان؛ شهر یا دژ»، مجموعۀ مقالات باستان­شناسی و تاریخ شهر همدان به مناسبت یکصدمین سالگرد کاوش در همدان، به کوشش علی هژبری، تهران، پژوهشگاه میراث فرهنگی، 139-150.
Aelian, 1996, Historical Miscellany (Varia Historia), ed. and tr. by N. G. Wilson, LOEB Classical Library, Cambridge, Harvard University Press.
Arrian, 1983, Anabasis of Alexander, 2 vols., tr. by P. A. Brunt, LOEB Classical Library, Cambridge, Harvard University Press.
Bengeston, H., 1944, Die Strategie in der hellenistischen Zeit,  München, Beck.
Brown, Stuart C., 1997, Ecbatana, Encyclopedia Iranica, VIII,  80-84.
Cohen, Getzel M., 1978, The Seleucid Colonies: Studies in Founding, Administration, and Organization (Historia, Einzelschritten, number 30) Wiesbaden, Franz Steiner.  
Curtius Rufus, Quintus, 1896,Selections from the History of Alexander the Great, Humphreys, Willard, ed. Boston, Ginn & Co.
Dandamayev M. and I. Medvedskaya, 2006, Media, in Encyclopedia Iranica, http://www.iranicaonline.org/articles/media
Diodorus Siculus, 1935, Library of History, tr. by C. H.  Oldfather, LOEB Classical Library, Cambridge, Harvard University Press.
Heichelheim, Fritz Moritz, 1938, Wirtschaftsgeschichte des Altertums, 2 Bd., Leiden.
Herodotus, 1920, Histories, Tr. by A. D. Godley, 4 vols., LOEB Classical Library, Cambridge, Harvard University Press.
Houghton, Arthur, Catharine Lorber, Oliver Hoover, 2002-2008, Seleucid Coins, A Comprehensive Catalogue, 4 vols., New York, The American Numismatic Society and London, Classical Numismatic Group.
Isidore of Charax, 1914, Parthian Stations, tr. by Wilfred H. Schoff, Cambridge, Harvard University.
Justin, 1994, Epitome of the Philippic History of Pompeius Trogus, Tr. by J. C. Yardley, Oxford, Society for Classical Studies Classical Resources.
Kuhrt A. and S. Sherwin-White, 1993, From Samarkhand to Sardis; A new approach to the Seleucid Empire, London, Duckworth.
Le Rider, G., 1965, Suse sous les Séleucides et les Parthes, Paris, Librairie Orientaliste.
Luschey, D. H., 1968, Der Löwe von Ekbatana, AMI, N. 1, 115-22 and pls. 45-50.
Musavi, A., 1990, Some recently found column bases from Central Western Iran, Iranica antiqua 25, 165-72.
Planhol, Xavier de, 2003, Hamadān, iii. Historical Geography, Encyclopedia Iranica, XI, Fasc. 6, 605-607.
Pliny the Elder, 1961, Natural History, ed. by H. Rackham, LOEB classical library, Vol II, books 3-7, London, Harvard University Press.
Plischke, Sonja, 2014, Die Seleukiden und Iran, Die seleukidische Herrschaftspolitik in den ostlichen Satrapien (Classica et Orientalia 9), Wiesbaden, Harrassowitz.
Pausanias, 1918, Description of Greece, vol.1, tr. by W. Jones, LOEB classical library, Cambridge, Harvard University Press.
Plutarch. 1914. Plutach’s Lives, tr. by B. Perrin, in eleven vols. LOEB Classical Library. Cambridge, Harvard University Press.
Polybius, 1823, The General History, tr. by J. Hampton,2 Vols., 5th ed, Oxford, Llc.
Rahbar, M., Alibaigi, S., Haerinck, E., and B. Overlaet, 2014, In Search of the Laodike Temple at Laodikiea Media/Nahavand, Iran, Iranica Antiqua XLIX, 301-329.
Ritter, Hans-Werner, 1965, Diadem und Königsherrschaft, Munich, C. H. Beck’sche Verlagesbuchhandlung.
Rougemont, G., 2012, Inscriptions grecques d’Iran et d’Asie centrale, (= Corpus Inscriptionum Iranicarum: Part II. Inscriptions of the Seleucid and Parthian periods and of Eastern Iran and Central Asia, vol. I. Inscriptions in Non-Iranian languages), London, SOAS.
Strabo, 1917–1932, The Geography of Strabo, 8 Vols., tr. by Jones, John Robert Sitlington Sterrett, LOEB Classical Library, Cambridge, Harvard University Press.
Stronach, D., 2003, Median Independent: Archaeological notes from the homeland, in B.G, Lanfranchi and Others, Continuity of Empire (?): Assyria, Media, Persia, Padova, 248-233.
Will, E., 1962, Les Premières Anneés du Regne D’Antiochos III (223-219 Av. J. C.), Revue des Etudes Grecques 75, No. 354/355, Paris, AEEGF, 72-129.