نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• محمدحسن جلالیان چالشتری

استادیار گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تبریز

چکیده

خط و نظام نوشتاری به‌کار‌رفته در متون فارسی میانۀ زرتشتی یا همان خط پهلوی به دلیل نواقص و مشکلات بسیاری که داشته، چه در زمان رواج و کاربردش در نگارش آثار و متون فارسی میانه و چه در حال حاضر که این متون مورد بررسی و پژوهش قرار می‌گیرند، همواره باعث بدفهمی‌ها و قرائت‌های اشتباه فراوان شده است. این ابهامات خط و عدم درک کامل و دقیق متن باعث شده تا مؤلّفان و کاتبان گذشته و پژوهندگان کنونی گاه جهت رفع ابهام از واژه‌‌ها و توجیه برداشت و قرائت خود دست به پرداختن افسانه‌هایی بزنند که پشتوانه و اساسی ندارند. در این نوشتار، پس از مروری بر صورت­های نگاشته‌شدۀ نام سرزمین سغد در متون پهلوی و ارائۀ پیشنهادی در نحوۀ واجنویسی یکی از این صورت­ها به صفت «هفت‌آشیان»، که در مورد این سرزمین در متن پهلوی شهرستانهای ایران و در کتاب زین‌الاخبار  گردیزی آمده، پرداخته شده است و در نهایت صفت «هفت‌آشیان»  صورتی تحریف‌شده از  برگردان واژۀ اوستایی suγδō.šayanaبه حساب آمده است. صورت اوستایی با پشت سر گذاشتن تحولات آوایی در زبان فارسی میانه به صورت suwdōšayan درآمده، ولی به علت عدم آگاهی کاتبان از آن و شباهت نگارشی آن در خط پهلوی باhaftāšyān ، در دستنویس­های پهلوی و متون پس از اسلام به واسطة این واژة اخیر پس زده شده و به­کلی متروک شده است.
 

کلیدواژه‌ها

• سغد
• هفت‌آشیان
• اوستا
• فارسی میانه‌
• خط پهلوی

عنوان مقاله [English]

How Did Sogdiana Became with Seven Nests? (A Linguistic-Orthographic Survey of the Name of Sogdiana in Pahlavi Texts)

نویسنده [English]

• Mohammad Hasan Jalalian Chaleshtari

Assistant Professor, Department of History Tabriz University

چکیده [English]

The script and orthography system which are used for the zoroastrian middle Persian (= Pahlavi) texts because of their many shortcomings and difficulties have always caused many misunderstandings and misinterpretations by the ancient users and modern researchers. This indeterminacy of the script and the lack of a complete and accurate understanding of the contents of the texts have caused the past writers and scribes of these texts and modern researchers make unfounded legends in order to legitimize their readings. In this article after surveying the different written forms of the name of Sogdiana in Pahlavi texts and offering a transcription for one of them, the hapax epithet of this land, haft-āšyan “with seven nests” is studied. This epithet is recorded in a Pahlavi text, šahestānīhā ī ērānšahr, and a persian history work, Gardizi’s Zain al-Axbār. At the end “haft-āšyān” is considerd as a distorted rendering of the Avestan form suγδō.šayana-. The Avestan form is reached to Middle Persian as suwdōšayan, but this middle Persian form is finally abandoned in pahlavi manuscripts and Islamic texts due to the unawareness of the scribes and also its similarity to haftāšyān.

کلیدواژه‌ها [English]

• Sogdiana
• haft-āšyān
• Avestan
• Middle Persian
• Pahlavi Script