منصور رستمی
چکیده
اهل‌حق (آیین یارسان) یک جریان فکری ـ مذهبی درون دینی اسلامی است که پیشینیۀ زیادی دارد. تاریخ شکل‌گیری و مبانی اعتقادی و ریشۀ باورهای آن به‌سبب پیچیدگی و بیان تمثیلی و نمادین و رمزواره بودن ادبیات آیینی‌اش، در هاله‌ای از ابهام فرورفته‌است؛ ازاین‌رو پژوهشگران دربارۀ پیدایش تاریخی و ریشۀ مبانی و باورهای اهل‌حق، آرا و نظرات متفاوت ...
بیشتر
اهل‌حق (آیین یارسان) یک جریان فکری ـ مذهبی درون دینی اسلامی است که پیشینیۀ زیادی دارد. تاریخ شکل‌گیری و مبانی اعتقادی و ریشۀ باورهای آن به‌سبب پیچیدگی و بیان تمثیلی و نمادین و رمزواره بودن ادبیات آیینی‌اش، در هاله‌ای از ابهام فرورفته‌است؛ ازاین‌رو پژوهشگران دربارۀ پیدایش تاریخی و ریشۀ مبانی و باورهای اهل‌حق، آرا و نظرات متفاوت و متناقضی اظهار داشته‌اند و عالمان اهل‌حق نیز در این باره نظرات گوناگونی نشان داده‌اند. با رمزگشایی از متون مذکور و نیز ترجمه و تفسیر عبارات و مفاهیم فنی کلام‌یاری که با اصطلاحات خاص زبان کلامی بیان شده‌است، می‌توان ماهیت این آیین را مطالعه و بررسی کرد. مقالۀ حاضر به این پرسش پاسخ داده‌است که مبانی باورها و اصول اعتقادی آیین اهل‌حق با کدام‌یک از فرقه‌های اسلامی همسوست و در چه نمودهایی وجه اشتراک دارد؟این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی با تکیه بر متون اولیۀ اصلی خطی که به گویش‌های گوناگون زبان کُردی سروده شده‌است، مبانی و اصول اعتقادی و باورهای اساسی اهل‌حق ـ مانند تجلی ذات خدا در عالم و انسان، چرخۀ حیات (دونای دون) که به بیان سیر تکامل روح انسان می‌پردازد و کیفیت ارتباط فرشتگان با انسان که با عبارات و تعابیر مختلفی همچون تجسد و حلول و نماد و تجلی پردازش شده ـ را بررسی و تبیین کرده‌است. در ادامه، ریشۀ آغازین این مبانی را در فرقۀ کیسانیه نشان داده‌است. در منابع آیینی اهل‌حق، توجه به دو شخصیت محمد حنفیه و مختار ثقفی که در اندیشۀ کیسانیه نیز مورد توجه هستند، ارتباط آیین اهل‌حق و کیسانیه را بیشتر می‌کند. اهل‌حق در گذر زمان تحت تأثیر شرایط پیرامونی و نیز شرایط درون‌آیینی، توسعه و تعمیق یافته و به شکل امروزی درآمده‌است. افزون بر آن، باور به سه امام معصوم از دیگر مشترکات اهل‌حق و کیسانیه است. تأثیرپذیری این اندیشه از برخی فِرَق مانند مخمسه و منصوریه و نیز متصوفه که تحولات اساسی در شکل‌گیری و سامان یافتن سازمان این آیین را در پی داشته‌است، از دیگر اهداف این مقاله است.
