محمد افروغ
چکیده
جل ها از مهم ترین و کاربردی ترین دست بافته های عشایر شمال غرب ایران و بهطور خاص، شاهسون است که ضمن مرتفع ساختن نیاز ضروری عشایر در ارتباط با حمل افراد و اسباب زندگی، محملی برای آشکار کردن ابعاد زیباشناختی ذهن هنرمند بومی و عشایری، بود. نقش های برآمده از عقاید و باورهای جمعی و فردی و اندیشه خیالین و رنگ های برتافته ...
بیشتر
جل ها از مهم ترین و کاربردی ترین دست بافته های عشایر شمال غرب ایران و بهطور خاص، شاهسون است که ضمن مرتفع ساختن نیاز ضروری عشایر در ارتباط با حمل افراد و اسباب زندگی، محملی برای آشکار کردن ابعاد زیباشناختی ذهن هنرمند بومی و عشایری، بود. نقش های برآمده از عقاید و باورهای جمعی و فردی و اندیشه خیالین و رنگ های برتافته از ذوق و احساس بافنده در جل شاهسون، اینگونه بافته ها را از منظر زیباشناختی منحصربه فرد نموده است. این مقاله بر آن است تا بررسی، تحلیل، توصیف و معرفی جل های شاهسونی را با سی نمونه انتخابی در ابعاد فن شناختی (فنون بافت) و زیباشناختی (نقش و رنگ)، مورد مطالعه قرار دهد. پرسش مطروحه در این مقاله این است که طرح ها و نقش ها و رنگ های بهکاررفته در جل های شاهسون کدام است؟ برخی از یافته های پژوهش چنین است: اندازه جل های شاهسونی نسبت به جل های سایر عشایر، بزرگ تر و به شکل مستطیل است. ضمن اینکه از نقش و نگاره های بیشتری بهره برده است. فضای ساختاری زمینۀ آنها غالباً به قاب ها یا نوارهای افقی کم عرض و متوسط، تقسیم شده است که در درون آنها انواع نقش مایه ها به ویژه نقوش جانوری، تزئین و نقش پردازی گشته است. زمینه برخی از جل ها نیز بدون قاب و نوار و به صورت سرتاسری و افشان گونه تزئین گشته است. نقش مایه طاووس و بز (بزغاله)، بیشترین و متنوع ترین نقش و نگاره های و نقوش گیاهی همـچون درخت و گل و بوته های انتزاعی کم ترین نمونه های نقش اندازی شده در این جل هاست. همچنین بافت جل ها به طور غالب، به شیوه پیچ بافی یا سوماک است. رنگ های به کار رفته در این جل ها محدود، طبیعی و گیاهی است که شامل قرمز، آبی و انواع طیف آن، سرمه ای، زرد طلایی و خردلی، سیاه، سفید، قهوهای سیر و باز، سبز سیر و باز، است. این مقاله از نوع کیفی و بنیادین و روش تحقیق از نوع توصیفی - تحلیلی است و شیوه گردآوری داده ها کتابخانه ای و جستجو در منابع مختلف (سراچهها، مجموع ها و موزه های معتبر)، است.