نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سیما رحمانی فر ¹
• حسین قاسمی ²

¹ دانش آموختۀ دکتری دانشگاه تهران

² دانش آموختۀ دکتری تاریخ دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

حکایت موش و گربۀ شیخ بهایی یکی از متون داستانی است که شامل عناصر، مؤلفه‌ها و نیز افکار واندیشه‌هایی است که می‌توان آنرا در ارتباط مستقیم بااوضاع و احوال اجتماعی و فرهنگی زمانۀ پدید آمدن آن، یعنی دورۀ سلطنت شاه‌عباس یکم، وبویژه آرای پدیدآورندۀ آن یعنی شیخ بهایی موردبررسی قرار داد. برهمین اساس سؤالات اصلی پژوهش پیش رو اینست که ازبررسی تاریخی حکایت مذکور به چه نتایجی دربارۀ جایگاه تصوف در این دوره بویژه در تقابل با شریعت می‌توان دست یافت واینکه متن ادبی چگونه می‌تواند برای انعکاس ایدئولوژی و گفتمان خاص در دوره‌ای، آینگی کند؟ونیزاینکه رویکرد شیخ بهایی درمورد دو طیف اندیشگانی شریعت وتصوف با توجه به جایگاه سیاسی - ‌دینی وی به چه نحو بوده است؟ به‌نظر می‌رسد باتوجه به اوضاع واحوال ایران عصر صفوی وبه‌ویژه دورۀ سلطنت شاه عباس یکم، بتوان چیرگی قطعی نظام فقاهتی(نماد آن گربۀ داستان)بر عناصرصوفی‌گری(نماد آن موش داستان)را در این حکایت یافت واین ادعا را با گفت‌وگوهاوشواهدی که موش و گربه ارائه می‌دهندونیز پایان حکایت به اثبات رساند.درواقع دوران ابتدایی حکومت صفویه رامی‌توان غلبۀ نظام صوفی‌گری، دورۀ تداوم آنرا، تضعیف این نظام ودورۀ سقوط آن را با پیروزی قطعی و نهایی نظام فقهی وبیرون رانده شدن صوفیه وصوفی-گری ازدایرۀ قدرت درنظر گرفت. ضمن اینکه می‌توان تاحدود قابل‌توجهی، موضع شیخ بهایی رادربرابر صوفیه واهل شریعت دراین داستان ردیابی کرد. درواقع شیخ بهایی که ظاهراً میان حقانیت تصوف یاشریعت، درمانده است، درنهایت شریعت یاهمان علم دین رابرمی‌گزیند.

کلیدواژه‌ها

• موش و گربه
• شیخ بهایی
• حکومت صفویه
• شریعت
• متشرعان
• تصوف
• صوفیه

موضوعات

• ادبیات فارسی

عنوان مقاله [English]

Discourse of Shariat and Sufism in Safavid Iran With a look at cat and mouse writing

نویسندگان [English]

• sima rahmanifar ¹
• hossein ghasemi ²

¹ PhD student of Tehran University

² PhD student in history of Shahid Beheshti University

چکیده [English]

Examining ancient fiction texts as a source for reflecting the political, social and cultural conditions of the past ages can, in addition to being a confirmation of other historiography sources, also reveal the thoughts of their creators, as the people of the pen and knowledge of those times. The tale of the mouse and the cat by Sheikh Bahae is one of these fictional texts that includes elements, components, and thoughts that can be directly related to the social and cultural conditions of the time of its creation, that is, the period The reign of Shah-Abbas I, and especially the opinions of its founder, Sheikh Baha'i, were examined. Based on this, the main questions of the upcoming research are what conclusions can be reached from the historical analysis of the above-mentioned story about the place of Sufism in this period, especially in contrast with Sharia, and how the literary text can be used to reflect a specific ideology and discourse. In a period, slow down? Also, what was Sheikh Baha'i's approach regarding the two intellectual spectrums of Sharia and Sufism with regard to his political-religious position? It seems that according to the situation in Iran during the Safavid era and especially during the reign of Shah Abbas I, it is possible to find the definite dominance of the jurisprudence system (symbolized by the cat in the story) over the elements of Sufism (symbolized by the mouse in the story) in this story. He proved the claim with the conversations and evidence provided by the mouse and the cat and also the end of the story. In fact, the early period of Safavid rule can be considered as the dominance of the Sufi system, the period of its continuation, the weakening of this system and the period of its fall with the definitive and final victory of the jurisprudence system and the expulsion of Sufis and Sufis from the sphere of power.

کلیدواژه‌ها [English]

• mouse and cat
• Bahae sheikh
• Safavid government
• Sharia
• legalists
• Sufism
• Sufi