Document Type : Research Paper
Author
Assistant professor of Language and Persian Literature, University of Tehran
Abstract
The accurate pronunciation of words in ancient Persian texts has always been problematic, due to the changes that have occurred in the Persian language. In this paper, the pronunciations of some words in Shahnameh are studied. The study includes the words which the literati do not have an agreement on their pronunciation, or the common idea about them is incorrect. Some of these words have wrong diacritics in all Shahnameh editions, and others do not have correct diacritical marks in some editions. In this paper, more emphasis is placed on the Khaleghi-Motlagh, and Jeyhouni editions of Shahnameh, because their editors have used diacritical marks more than others, although they did not pronounce all the words correctly. Through proper consideration of how Ferdowsi rhymes, as well as some other literal harmonies in his poetry, the accurate reading is achievable, provided that the entire text of Shahnameh be examined. This paper is based on such an approach.
Keywords
آیدنلو، سجّاد (1390). دفتر خسروان، برگزیدة شاهنامة فردوسی، تهران، نشر سخن.
ادیب صابر (1343). دیوان، به اهتمام محمّدعلی ناصح، تهران: مؤسّسة مطبوعاتی علمی.
اسدی طوسی، ابومنصور علی بن احمد (1319). کتاب لغت فرس، به تصحیح عباس اقبال، طهران: چاپخانۀ مجلس.
انوری، علی بن محمّد (1376). دیوان، به تصحیح مدرّس رضوی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
انوری، حسن و همکاران (1381). فرهنگ بزرگ سخن، تهران: نشر سخن.
اَنَوی، برهان‌الدین مسعود (1388). انیس‌القلوب، دفتر اول، به تصحیح و مقدّمۀ علیرضا امامی، (رسالۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران).
ایرانشان بن ابی الخیر (1377). کوشنامه، به کوشش جلال متینی، تهران: انتشارات علمی.
بغدادی، عبدالقادر (1382). لغت شاهنامه، به تصحیح زالمان، به ترجمه و توضیح و تعلیق توفیق سبحانی و علی رواقی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
حدّادی، احمدبن محمّد (1390). معانی کتاب‌الله و تفسیرة المنیر، چاپ عکسی از نسخة خطّی به‌تاریخ 484ق.، با مقدّمة محمد عمادی حائری، تهران: کتابخانة مجلس شورای اسلامی.
حسن‌دوست، محمّد (1393). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
محمودی بلخی، حمیدالدّین، (1372). مقامات حمیدی، به تصحیح رضا انزابی‌ژاد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
حمیدیان، سعید (1386). «سخنی در چگونگی تلفّظ قافیه در پیوند به ضمیر پیوسته و شناسه»، شاخه‌های شوق، صص 1208- 1224، تهران: نشر قطره.
خاقانی شروانی، افضل‌الدّین بدیل (1385). ختمالغرایب، نسخة 845 کتابخانة ملّی اتریش، کتابت 593، به کوشش ایرج افشار، تهران: میراث مکتوب.
خالقی مطلق، جلال (1389). یادداشت‌های شاهنامه، تهران: دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
___________ (1395). «بررسی و ارزیابی دو دستنویس ناقص شاهنامه»، پژوهش‌های نسخه‌شناسی، س1، دفتر1، صص 145- 160.
دهخدا، علی‌اکبر (1387). لغتنامه، (دورۀ جدید)، تهران: دانشگاه تهران.
ذوالفقار شروانی (1934 م). دیوان، دستنویس شمارة 9777 موزة بریتانیا به تاریخ 745 ق، چاپ عکسی، با مقدمة ادوارد ادواردز، لندن (A Facsimile of the Manuscript (Or. 9777) of DĪWĀN I ZULFAKĀR, The Collected Poems of Zulfakār Shirwāni, Edited with an Introduction by EDWARD EDWARDS, M.A., London, 1934)
رضی‌الدّین نیشابوری (1382). دیوان، به تصحیح ابوالفضل وزیرنژاد، مشهد: انتشارات محقّق.
رواقی، علی (1381). ذیل فرهنگ‌های فارسی، تهران: انتشارات هرمس.
___________ (1390). فرهنگ شاهنامه، تهران: فرهنگستان هنر.
روان‌فرهادی، عبدالغفور (1378). «یاری شاهنامه در پژوهش واژه‌های فارسی»، برگ بی‌برگی (یادنامۀ استاد رضا مایل)، به کوشش نجیب مایل هروی، صص 141- 172، تهران: طرح نو.
زرتشت بهرام پژدو (1343). ارداویراف‌نامة منظوم، به تصحیح رحیم عفیفی، تهران: بی نا.
سنایی غزنوی، مجدود بن آدم (1380). دیوان، به تصحیح مدرّس رضوی، تهران: انتشارات زوّار.
شاهفور اسفراینی (506 ق). تاج‌التراجم فی تفسیر القرآن للأعاجم، نسخۀ کتابخانۀ فاتح استانبول به شمارۀ 302.
ـــــــــــــــــــ(قرن 6؟). تاج‌التراجم فی تفسیر القرآن للأعاجم، نسخۀ کتابخانۀ گنج‌بخش پاکستان به شمارۀ 525.
ـــــــــــــــــــ(1374). تاج‌التراجم فی تفسیر القرآن للأعاجم، به تصحیح نجیب مایل هروی، علی‌اکبر الهی خراسانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، با همکاری میراث مکتوب.
شمسی؟ (1344). یوسف و زلیخا (چاپ سنگی با عنوان یوسف و زلیخای فردوسی)، تهران: کتاب‌فروشی ادبیه.
صادقی، علی‌اشرف (1392). «دربارة تلفّظ بعضی کلمات شاهنامه»، مجموعة مقالات همایش هزارۀ شاهنامه، به‌کوشش محمدجعفر یاحقی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ـــــــــــــــــــ(1386). «ترجمۀ تفسیر طبری»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، ج2، صص 312- 319، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
عتیقی، جلالالدّین (1388). دیوان، چاپ عکسی از نسخة خطّی کتابخانة فاتح استانبول، به کوشش نصرالله پورجوادی- سعید کریمی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
عثمان مختاری (1341). دیوان. به اهتمام جلالالدّین همایی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
عنصری بلخی (1342). دیوان، به تصحیح محمّد دبیرسیاقی، تهران: انتشارات سنایی.
عیدگاه طرقبه‌ای (1387). «شناخت صورت‌های آوایی خاص به کمک قافیه در قصیده‌های ناصرخسرو»، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دورۀ 59، شمارۀ 188، صص 83 -96.
ـــــــــــــ (1392). «تصحیح بیت‌هایی از شاهنامه به یاری قافیه»، آینۀ میراث، سال یازدهم، شمارۀ اول، بهار و تابستان، صص 239- 260.
ـــــــــــــــ(1393). «اهمیت تلفّظ برخی از واژه‌ها در تصحیح بیت‌هایی از شاهنامه»، گزارش میراث، فروردین – تیرماه، شماره 62 و 63، صص 45- 55.
فخر‌الدّین اسعد گرگانی (1349). ویس و رامین، به تصحیح ماگالی تودوا و آلکساندر گواخاریا، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
فرّخی سیستانی، علی بن جولوغ (1394). دیوان، به تصحیح محمّد دبیرسیاقی، تهران: انتشارات زوار.
فردوسی، ابوالقاسم (1379). شاهنامه، به تصحیح مصطفی جیحونی، اصفهان: شاهنامه‌پژوهی.
ــــــــــــــــــ (1379) (نسخة سعدلو). شاهنامه، همراه با خمسة نظامی، با مقدّمة فتح‌الله مجتبائی، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
ــــــــــــــــــ(1386). شاهنامه، به‌تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
ــــــــــــــــــ(1389). شاهنامه، نسخه‌برگردان از روی نسخة کتابخانة شرقی وابسته به دانشگاه سن‌ژوزف بیروت، به کوشش ایرج افشار، محمود امیدسالار، نادر مطّلبی کاشانی، تهران: انتشارات طلایه.
ــــــــــــــــــ(1391). شاهنامه، به تصحیح محمّد نوری عثمانوف و رستم موسی علی‌اف، زیر نظر مهدی قریب، تهران: انتشارات سروش با همکاری دانشگاه خاورشناسی مسکو.
ـــــــــــــــــــ (1394). شاهنامه، به‌تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: نشر سخن.
ــــــــــــــــــــ(1369). شاهنامه، دستنویس فلورانس (614ق.)، به‌اهتمام علی رواقی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ــــــــــــــــــ (1970). شاهنامه، به تصحیح رستم علی‌یف، زیر نظر ع آذر، مسکو: ادارۀ انتشارات دانش، شعبۀ ادبیات خاور.
قریب، مهدی، و مهدی مداینی (1369). داستان سیاوش، جلد دوم، واژه‌نامه، تهران: مؤسّسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
کزّازی، میرجلال‌الدّین (1381). نامة باستان، (جلد یکم و جلد دوم) تهران: انتشارات سمت.
ــــــــــــــــــ(1386). نامة باستان، (جلد سوم) تهران: انتشارات سمت.
محمّد بن خلف تبریزی، (1376). برهان قاطع، به تصحیح محمّد معین، تهران: انتشارات امیرکبیر.
معین، محمّد (1342). فرهنگ فارسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
موفّق هروی، ابومنصور (1388). الأبنیه عن حقایق‌الأدویه، چاپ عکسی نسخة خطّی به‌تاریخ 477ق. به‌خطّ اسدی طوسی، تهران: میراث مکتوب.
ناصرخسرو قبادیانی (1353). دیوان ناصرخسرو، به‌تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقّق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
نظامی گنجوی (1316). شرفنامه، به تصحیح وحید دستگردی، تهران: مطبعة ارمغان.
نوشین، عبدالحسین (بی تا): واژه‌نامک، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
هُرن، پاول و هاینریش هوبشمان (1394). فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی، ترجمه همراه با گواه‌های فارسی و پهلوی از جلال خالقی مطلق، تهران: مهرافروز.
یاحقّی، محمّدجعفر (1377). فرهنگنامۀ قرآنی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد.
Henning, W. B .1971. “Pages servant de specimen du projeté Dictionnaire étymologique de la langue persane”, Irân shinâsi, volume 2, no. 2, pp 61- 68. (مجلۀ ایرانشناسی، جلد دوم، شمارۀ دوم، تابستان 1350)
Mackenzie, D. N. 1976. A Concise Pahlavi Dictionary, London: Oxford University Press.
Nyberg, Henrik Samuel, 1974. A Manual of Pahlavi, vol II, Wiesbaden.
Wolff, Fritz, 1965. Glossar Zu Firdosis Schahname, Georg Olms, Hildesheim.
)