Document Type : Research Paper

Author

Assistant Professor, Narjes University of Rafsanjan

Abstract

The life story of Zāl - the son of Sam of Narīmān - is one of the most adventurous and astonishing stories of epic-heroic Iranian texts. Having white hair, being banished by his father, growing up in the Sīmorgh's nest, and finally living a long life, are among the features which differentiates Zāl from other heroes of national stories. In Šāhnāmeh, Zāl is a mighty hero in his youth, but as soon as Rostam reaches  adulthood, Zāl secedes the battlefield due to the weakness of senility, and gives way to Rostam; thereafter, Zāl plays the role of a wise hero who advises the kings and other heroes. Apparently this drawback in his life provoked the future storytellers to create narrations, in which Zāl despite his oldness, is one of the greatest heroes with many heroic actions in battlefields. One of these stories is the battle of Zāl with demons in his youth, that ended up with his victory. In this paper, firstly the stories of Zāl in the epic-heroic texts of Iran is studied; afterward, the unknown epopee of “Zāl va Maqātel-e Dīv” is introduced, and the approximate time of its composition is estimated according to textual evidences.

Keywords

آیدنلو، سجّاد (1387)، «چند بن‌مایه و آیین مهم ازدواج در ادب حماسی ایران»، جستارهای ادبی، ش 160، 1- 23.
آیدنلو، سجّاد (1390)، دفتر خسروان، برگزیدة شاهنامۀ فردوسی، تهران، سخن.
آیدنلو، سجّاد (1396)، نیم­پخته ترنج، تهران، سخن.
ابن بلخی (1374) فارسنامه، تصحیح  منصور رستگار فسایی، شیراز، بنیاد فارس‌شناسی.
ابن‌خلدون (1383)، العبر، ترجمة عبدالمحمد آیتی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
افشاری، مهران (1387)، «روایت کشتن اژدها و ازدواج با دختر»، تازه به تازه، نو به نو (تهران، چشمه)، 37- 46.
انجوی ‌شیرازی، سیّدابوالقاسم (1369)، فردوسی‌نامه، 3 جلد، تهران، علمی.
ایرانشاه بن ابی‌الخیر (1370)، بهمن‌نامه، تصحیح رحیم عفیفی، تهران، علمی و فرهنگی.
ببر بیان (1394)، هفت منظومۀ حماسی، تصحیح رضا غفوری، تهران، میراث مکتوب.
بلعمی، ابوعلی (1386)، تاریخ بلعمی. تصحیح محمد تقی بهار‌ و محمد پروین گنابادی، تهران، هرمس.
بندهش (1380)، گزارش مهرداد بهار، تهران، توس.
ثعالبی نیشابوری (1368). تاریخ ثعالبی، ترجمۀ محمد فضایلی، تهران، نقره.
جیحونی، مصطفی (1380)، حماسه آفرینان شاهنامه، اصفهان، شاهنامه‌پژوهی.
حسینی قزوینی، شرف‌الدین فضل‌الله (1383)، المعجم فی آثار ملوک العجم، تصحیح احمد فتوحی‌نسب، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
حمیدیان، سعید (1387)، درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران، ناهید.
خالقی ‌مطلق، جلال (1372)، « ببر بیان»، گل رنج‎های کهن، به کوشش علی دهباشی، تهران، مرکز.
خواندمیر، غیاث­الدین حسینی (1362)، تاریخ حبیب السیر، تهران، کتابفروشی خیام.
داستان پتیاره (1394)، هفت منظومۀ حماسی، تصحیح رضا غفوری، تهران، میراث مکتوب.
داستان رستم و سهراب (1369)، نگارش مرشد عباس زریری، به کوشش جلیل دوستخواه، تهران، توس.
داستان کک کوهزاد (1382)، به اهتمام سیّد محمّد دبیرسیاقی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
دینوری، ابوحنیفه (1364)، اخبار‌الطّوال. ترجمة محمود مهدوی دامغانی، تهران، نی.
رزم‌نامۀ شکاوندکوه (1394)، هفت منظومۀ حماسی، تصحیح رضا غفوری، تهران، میراث مکتوب.
رستم‌نامه (1387)، تصحیح محمّد بهشتی، تهران، پیری.
رودنکو، م. ب. (2536)، افسانه‌های کُردی، ترجمة کریم کشاورز، تهران، آگاه.
زال و مقاتل دیو، مندرج در نسخۀ شاهنامۀ کتابخانۀ ملّی به شمارة 1309108.
زرّین‌قبانامه (1393)، تصحیح سجّاد آیدنلو، تهران، سخن.
سرکاراتی، بهمن (1385)، سایه‌های شکارشده،تهران، طهوری.
طبری، ابوجعفر محمّد بن جریر (1384)، تاریخ الرسل و الملوک. ترجمۀ صادق نشأت، تهران، علمی و فرهنگی.
طرسوسی، ابوطاهر محمّد (1374)، داراب‌نامه، تصحیح ذبیح­الله صفا، تهران، علمی و فرهنگی.
طومار شاهنامۀ فردوسی (1381)، به کوشش کوشش احمد هاشمی و سید مصطفی سعیدی، تهران، خوش‌نگار.
طومار کهن شاهنامۀ فردوسی (1390)، به کوشش جمشید صداقت‌نژاد، تهران، دنیای کتاب.
طومار نقّالی سام‌نامه (1380)، به کوشش حسین حسینی، تهران، نمایش.
طومار نقّالی شاهنامه (1391)، به کوشش سجّاد آیدنلو، تهران، به‌نگار.
عطایی (بی ‌تا)، برزونامۀ ‌جدید، دست‎نویس ‌کتابخانۀ ‌پاریس به شمارة 1189.
عطایی (بی ‌تا)، برزونامۀ جدید، نسخۀ آنکتیل دوپرون، به شمارة R.9 .804.
فرامرزنامۀ بزرگ (1394) تصحیح ماریولین فان زوتفن و ابوالفضل خطیبی، تهران، سخن.
فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی ‌مطلق (جلد ششم تصحیح محمود امیدسالار، جلد هفتم تصحیح ابوالفضل خطیبی)، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
فردوسی، ابوالقاسم (1379)، شاهنامۀ فردوسی همراه با خمسۀ نظامی [نسخة ‌سعدلو]، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
فردوسی، ابوالقاسم (1377)، شاهنامۀ فردوسی (حاشیه ظفرنامۀ مستوفی)، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
فصیح خوافی (1386) مجمل فصیحی. تصحیح محسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر.
قزوینی، یحیی بن عبداللطیف(1386) لب‌التواریخ. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
کک کوه‌زادنامه (1394)، هفت منظومۀ حماسی، تصحیح رضا غفوری، تهران، میراث مکتوب.
کوسج، شمس‌الدین محمّد (1387)، برزونامه‌ی کهن، تصحیح اکبر نحوی، تهران، میراث مکتوب.
لطفی‌نیا، حیدر (1388)، حماسه‌های قوم کرد، تهران، سمیرا- سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
مادح، قاسم (1380)، جهانگیرنامه. تصحیح ضیاءالدین سجادی، تهران، موسسة مطالعات اسلامی دانشگاه تهران- دانشگاه مک‌گیل.
مجمل التواریخ والقصص (1383)، تصحیح محمّد تقی بهار، تهران، دنیای کتاب.
مختاری ( بی تا)، شهریارنامه، تصحیح رضا غفوری، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار (زیر چاپ).
مختاری، محمّد (1393)، اسطورۀ زال، تهران، توس.
مرتضوی، منوچهر (1385)، فردوسی و شاهنامه، تهران، توس.
مستوفی، حمدالله (1381)، تاریخ گزیده، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر.
مسعودی، علی بن حسین (1382)، مروج الذّهب، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی.
مشکین‌نامه (1386)، طومار نقّالی حسین بابا مشکین، به اهتمام داوود فتح‌علی­بیگی، تهران، نمایش.
معین، محمد (1342)، حواشی بر برهان قاطع، تهران، ابن سینا.
منهاج سراج (1342)، طبقات ناصری، تصحیح عبدالحی حبیبی، کابل، مطبعة پوهنی.
مهتدی، فضل‌الله (1389)، افسانه‎های کهن ایرانی، تهران، هیرمند.
میرخواند (1338)، روضة الصّفا، تهران، انتشارات خیام.
نثر نقّالی شاهنامه (1394)، تصحیح رضا غفوری، شیراز، سیوند.
هفت­لشکر (1377)، تصحیح مهران افشاری و مهدی مداینی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.