نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• ناصر صدقی ¹
• ناهید باقری توفیقی ²

¹ دانشیار تاریخ دانشگاه تبریز

² دانشجوی دکتری تاریخ ایران دورة اسلامی دانشگاه تبریز

چکیده

یکی از تحولات تاریخی ایران عصر سلجوقی برتری یافتن موقعیت قشر اجتماعی موسوم به فقها و اهل شریعت اهل سنت در عرصه­های آموزشی  و  اجتماعی و فرهنگی بود. با این که در مورد این پدیده در شکل گزاره­های تاریخی کیفی تحقیقات قابل توجهی صورت گرفته و دیدگاه­های مختلفی مطرح شده است، اما ابعاد و مصادیق تاریخی چنین امری به صورت دقیق مورد پژوهش قرار نگرفته است. در این نوشته تلاش شده است که بر اساس یافته­ها و روش تحلیل آماری، موقعیت علمای دینی شناخته­شدة ایران عصر سلجوقی بر اساس فعالیت آنها در سه زمینه، یعنی فعالیت علمی، مذهب و حوزه­های جغرافیایی، نشان داده شود. مبنای کار منابع تاریخی مهم چون الکامل ابن اثیر،  المنتظم ابن جوزی، وفیات الاعیان ابن خلکان ، سیاق تاریخ نیشابور عبدالغافر فارسی و الانساب سمعانی بوده است. بر اساس یافته­های پژوهش، عراق عرب و خراسان پررونق­ترین مراکز حضور و فعالیت علمای دینی در دورة سلجوقی بوده­اند و عراق عجم در رتبة سوم قرار داشته است. همچنین از میان علمای دینی شناخته­شده، در حدود 80 درصد آنها شافعی­مذهب بوده­اند. از حیث فعالیت فکری و آموزشی هم در حدود 70 درصد علمای دینی شناخته­شده در علم حدیث فعالیت داشته­اند. پیشینة تاریخی، مرکزیت سیاسی خراسان و عراقین عرب و عجم در دورة سلجوقی، تأسیس مدارس نظامیه در شهرهای مهم خراسان و عراق و حمایت­های حکومت سلجوقی از مذهب شافعی و علوم نقلی اهل سنت در به وجود آمدن وضع مذکور تأثیر بسیار زیاد داشته است.

کلیدواژه‌ها

• تاریخ ایران
• عصر سلجوقی
• علمای دینی
• علوم دینی
• مذاهب اسلامی

عنوان مقاله [English]

Islamic Studies and the Religious Scholars in the Saljuq Era in Iran: A Statistic Study

نویسندگان [English]

• Naser Sedghi ¹
• Nahid Bagheri Tofighi ²

¹ Associate Professor of History, University of Tabriz

² Ph.D Candidate of History, University of Tabriz

چکیده [English]

Superiority of the Sunni jurists and scholars was one of the historical developments of the Saljuq era from educational, social, and cultural points of view. Despite the vast quantitative studies, the historical dimensions of this subject have not been analyzed thoroughly yet. In this paper, based on the findings of statistical analysis method, the situation of the religious scholars of the Saljuq era, in three fields of their scientific activities, sects, and the places of residence is investigated. For this purpose, the essential historical sources such as Al-kāmil by Ibn al-Athīr, Al-montaẓam of Ibn al-Jozī, Vafayāt Al-aʻyān of Ibn Xallikān, Siyāq-e Tārix-e Neyšābūr by ʻAbd al-ghāfer-e Fārsī, and Al-ansāb of Samʻānī have been studied. According to this research, the geographical regions known as ʻIrāq-e ʻArab and Xorasān were in first places in terms of the presence and activity of religious scholars; and ʻIrāq-e ʻAjam was in the third place. Moreover, around 80 percent of the known scholars belonged to the Šāfeʻī school. From intellectual and educational points of view, around 70 percent of known religious scholars of the Saljuq era were involved in the field of Ḥadith. This situation was the result of historical background and centricity of the above mentioned regions in the Saljuq era, establishment of Neẓāmīyyeh schools in the important cities of those regions, as well as the Saljuqids' support of the Šāfeʻī sect and the Sunni traditional studies.

کلیدواژه‌ها [English]

• History of Iran
• the Saljuq era
• Islamic scholars
• Islamic studies
• Islamic sects