Document Type : Research Paper
Author
Assistant Professor of University of Tabriz
Abstract
Despite the few data about Mardâs in Shâhnâme, the very high attention of scholars to him and his name is indebted to the importance of his son, Zahhâk, in Iranian mythology. The lack of any information about this personality in Avesta, ambiguity of written forms of his name in Pahlavi script in middle Persian texts, multiplicity of the recorded forms in Islamic texts and also the similarity of the written and probably phonetic forms of this name in Shâhnâme and the Arabic personal name are the issues which make Mardâs and his name more and more ambiguous. In Vedic myths Zahhâkʼs equivalent is viśvarūpa. This latterʼs father, tvaṣṭṛ, is a deity. The vast mythology of this god can partly compensate our lack of information about Mardâs. In this article attempts has been made to provide a more precise view about Mardâs and his name by reviewing the data related to this person in Vedic texts on the one hand and surveying the recorded forms in middle Persian and Islamic texts and also by criticizing the previous views.
Keywords
ارداویرافنامه، بندهشن و جز آن، دست‌نویس‌های پهلوی ک 20 و ک 20 ب، به کوشش ماهیار نوَابی، دانشگاه پهلوی شیراز، شمارۀ 48.
آموزگار، ژاله (1390). ضحّاک، فردوسی و شاهنامه‌سرایی، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 351-362
امیدسالار، محمود (1362). ضحّاک پسر مرداس یا ضحّاک آدمخوار، ایران‌نامه، سال دوم، صص. 329-339.
بخش‌هایی از بندهشن، زندوهومن یشت، دینکرد، دست‌نویس DH، بنیاد فرهنگ ایران، شمارۀ 89.
بندهشن ایرانی، دست‌نویس TD1، چاپ عکسی از روی نسخۀ شمارۀ 1 تهمورس دینشاه، بنیاد فرهنگ شمارۀ 88.
بندهشن ایرانی، روایات امید اشاوهیشتان و جز آن، دست‌نویس ت د 2، بخش نخست، به کوشش ماهیار نوَابی، کیخسرو جاماسب آسا، محمود طاووسی، مؤسّسۀ آسیایی دانشگاه پهلوی شیراز، 2537، شمارۀ 54.
بهار، مهرداد (1380). بندهشن، چ 2، تهران، انتشارات توس.
پورداوود، ابراهیم (1377). یشت‌ها، ج2، تهران، اساطیر.
تفضّلی، احمد، (بی‌تا) تصحیح و ترجمۀ سوتکر نسک و ورشت‌مانسرنسک از دینکرد نهم، رسالۀ دکتری در دانشگاه تهران، چاپ نشده.
جلالیان چالشتری. محمّدحسن (1390). لهراسب، فردوسی و شاهنامه‌سرایی، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 619-627
خالقی مطلق، جلال (1381). مرداس و ضحّاک، سخن‌های دیرینه، تهران، نشر افکار، 251-252.
دریایی، تورج (1376). سهم منابع هندواروپایی در شناخت شاهنامه: هویّت کاوۀ آهنگر، مجلۀ ایرانشناسی، سال نهم، شمارۀ دوم، 279-284.
ـــــــــــــ (1382). کاوۀ آهنگر: صنعتگری هندوایرانی، ترجمۀ عسکر بهرامی، معارف، دورۀ بیستم، شمارۀ 1، 74-84.
راشد محصّل، محمّدتقی (1366). گزیده‌های زادسپرم، تهران، مؤسّسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
روایات پهلوی 1، دادستان دینیک، روایات پهلوی 2، دست‌نویس ک 35، به کوشش ماهیار نوّابی، مؤسَسۀ آسیایی دانشگاه پهلوی شیراز، شمارۀ 47.
روایات پهلوی، داتستان دینیک، نامکیهای منوچهر، گزیده‌های زاتسپرم و جز آن، دست‌نویس ت د 4 الف، به کوشش ماهیار نوَابی، کیخسرو جاماسب آسا، محمود طاووسی، مؤسّسۀ آسیایی دانشگاه پهلوی شیراز، 2536، شمارۀ 52.
الزرکلی، خیرالدین ( 2002). الاعلام، الطبعة الخامس عشره، بیروت، دار صادر.
فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامۀ فردوسی، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، 1386.
صدیقیان، مهین‌دخت (1386). فرهنگ اساطیری حماسی ایران به روایت منابع بعد از اسلام، ج. اوّل، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
صفا، ذبیح‌اللّه (1378). حماسه‌سرایی در ایران از قدیم‌ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم هجری، چ. 2، تهران، امیرکبیر.
کریستن‌سن، آرتور (1377). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، تهران، نشر چشمه.
ــــــــــــــــــ (2535). آفرینش زیانکار در روایات ایرانی، ترجمۀ احمد طباطبایی، تبریز، انتشارات مؤسّسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
مختاریان، بهار (1387). مرداس، نیک‌مرد آدمخوار، نامۀ فرهنگستان، شمارۀ 37، 39- 49.
مکنزی، دانیل نیل (1383). فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمۀ مهشید میرفخرایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مولایی، چنگیز (1388). معنی نام فریدون و ارتباط آن با سه نیروی او در سنت‌های اساطیری و حماسی ایران، جستارهای ادبی، شمارۀ 167، 151- 175.
نلدکه، تئودور (1369). حماسۀ ملّی ایرانیان، ترجمۀ بزرگ علوی، تهران، مرکز نشر سپهر.
Anklesaria, B. T. 1956. Zand-Âkāsīh, Bombay, The Trustees of the Parsi Punchayet Funds and Properties.
______________ .1964. Vichitakiha-I Zatsparam, Bombay, The Trustees of the Parsi Punchayet Funds and Properties.
Bailey, H. W. 1979. Dictionary of Khotan Saka, Cambridge, Cambridge University press.
Bartholomae, Ch. 1904. Altiranisches Wörterbuch, Strassburg, Verlag von Karl J. Trübner.
Cereti, C. G. 1995. The Zand ī Wahman Yasn, Roma, Istituto Italiano per il Medio et Estremo Oriente.
Cheung, J. 2002. Studies in the Historical Development of the Ossetic Vocalism, Beiträge zur Iranistik, Band 21, Wiesbaden, Reichert.
________ 2007. Etymological Dictionary of the Iranian Verb, Leiden- Boston, Brill.
Dhabhar, E. B. N. 1909. Saddar Naṣr and Saddar Bundahesh, Bombay, The Trustees of the Parsi Punchayet Funds and Properties.
______________ 1927. Zand-i Khūrtak Avistāk, Bombay, The Trustees of the Parsi Punchayet Funds and Properties.
Durkin-Meisterenst, D. 2004. Dictionary of Manichaean Middle Persian and Parthian, Turnhout, Brepols.
Gignoux, Ph., & Tafazzoli, A. 1933. Anthologie de Zādespram, Paris, Association pour Avencement des Etudes Iraniennes.
Henning, W. B. 1940. Sogdica, London, James G. Forlong Fund.
Humbach, H. & Pallan R. Ichaporia. 1998. Zamyād Yasht, Wiesbaden, Harrassowitz.
Justi, F. 1895. Iranisches Namenbuch, Marburg, Georg Olms Verlagsbuchhandlung.
Kapadia, D. D. 1953. Glossary of Pahlavi Vendidad, Bombay, Shanammah Press.
Macdonell, A.A. 1897. Vedic Mythology, Strassburg, Verlag von Karl J. Trübner.
_____________ (1917) , A Vedic Reader for Students, Oxford, At the Clarendon Press.
Madan, D. M. 1911. The Complete Text of the Pahlavi Dinkard, 2 vol.s, Bombay, The Society for the Promotion of Researches into the Zoroastrian Religion.
Pakzad, F. 2005. Bundahišn, Zoroastrische Kosmogonie und Kosmologie, Band I, Tehran, Center for the Great Islamic Encyclopedia.
Tafazzoli, A. 1989. "Iranian Notes", Studia Iranica, cahier 7, pp. 367- 370.
West, E. W. 1882. Dâdistân-ī Dīnīk and the Epistles of Mânûskîhr, Pahlavi Textes II, in Sacred Books of the East, Vol.18, Oxford, At the Clarendon Press.
Wilkins, W. J. 1882. Hindu Mythology, Calcutta, Thacker, Spink & CO., Government Place.
Williams, A. V. 1990. The Pahlavi Rivāyat Accompanying the Dādistān ī Dēnīg, 2 vol.s, Copenhagen, Munksgaard.
Williams, G. M. 2003. Handbook of Hindu Mythology, California, ABC-CLIO.
Wolff, F. 1910. Avesta, die Heiligen Bücher der Parsen, Strassburg.
_______ 1965. Glossar zu Firdosis Schahname, Heidelsheim, Verlag von Karl J. Trübner.
)