نویسندگان
1 استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه بوعلی سینا
2 استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران
چکیده
در اوایل دورة سلطنت قباد پادشاه ساسانی (486- 531 م) جنبشی مهم به رهبری مزدک، با دلایل گوناگون اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، رخ داد؛ که پادشاه نیز، برای تضعیف موقعیت بزرگان و روحانیان، از آن حمایت کرد. طبیعتاً بزرگان با جنبش مخالفت کردند و قباد را از سلطنت خلع کردند و او فقط با حمایت هیاطله توانست دوباره به تخت سلطنت بازگردد. سالیان بعد، اتحاد دوبارة بزرگان و روحانیان با خسرو- پسر سوم قباد- منجر به انجام کودتا، خلع قباد و قتل مزدک و هوادارانش گردید (531 م). در نتیجه، برای تثبیت اعادة قدرت و حیثیتِ بزرگان و روحانیان، اصلاحاتی انجام گرفت.
پس از فروخواباندن جنبش، به دستور خسرو انوشیروان، پادشاه جدید، روایتی رسمی، با نگرشی منفی دربارة جنبش مزدک در خدای‌نامه، کتاب تاریخ رسمی ساسانی، نگاشته شد. هم‌زمان، چند روایت دیگر نیز به صورت کتبی یا شاید شفاهی در میان مردم مشهور گشت. برخی از این روایت‌ها پس از سقوط ساسانیان (635)، از پهلوی به عربی ترجمه گردید، که در سده‌های نخستین اسلامی بسیار مشهور بود. روایت‌های اصلیِ داستان مزدک در چند کتاب تاریخی، ادبی و سیاسی وارد گردید.
نگارندگان در این مقاله می‌کوشند تا حد امکان، دلایل سیاسیِ احتمالی اشاعة این روایات را در دورة ساسانی و سده‌های نخستین اسلامی، با تطبیق نقاط قوت و ضعف، بخش‌های افسانه‌ای، واقعی و تحریفات آن‌ها در کتاب‌های تاریخ طبری، شاهنامة فردوسی، سیاست‌نامة نظام‌الملک، فارس‌نامة ابن‌بلخی، فسطاط العداله فی قواعد السلطنه از محمد بن محمود خطیب بررسی نمایند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Impact of politics in codification and development of Mazdak-Nameh books
نویسندگان [English]
- Abbas Zarei Mehrvarz 1
- Nooreddin Nemati 2
چکیده [English]
At early period of Ghobad’s reign, Sassanid King (486-531AD), an important movement occurred, headed by Mazdak, for several social, economic and political reasons so that the king supported it in order to weaken the position of great figures and clergymen as well. Naturally, important people opposed the given movement and dethroned Ghobad King from power and he managed to resume his reign again only by the support of Hephthalites. Several years later, re-aliance of authorities and clergymen with Khosro- Ghobad third son- led to coup, Ghobad’s dismissal and killing of Mazdak and his adherents (531AD). As a result, some reforms were done to stabilize resumption of power and reputation to authorities and clergymen.
After suppression of this movement, based on Khosro Anooshirvan, new king, an official narrative was recorded in KHODAY-NAMEH book (literally God’s scripture) as book of Sassanid official history by a negative perspective toward movement of Mazdak. At the same time, other several narratives were prevalent among people in written or perhaps orally. Some of these narrations were translated from Pahlavi to Arabic after fall of Sassanid (635AD) where they became very well-known during Islamic early centuries. The main narratives from Tale of Mazdak were included in some of historic, literary and political books.
The authors in this essay are trying as possible to examine the probable political reasons for prevalence of these narratives in Sassanid periods and Islamic early centuries by adaptation of strong and weak points, legendary and real parts and their manipulations within books like Tabari History book, Shahnameh of Ferdowsi, Syasat- Nameh of Nezam-Al-Molk, Fars- Nameh by Ibn- Balkhi, Fostat-Al-Edalat Fi-Qavaed-Al-Saltanat book by Mohammad Ibn Mahmoud Khatib.
کلیدواژه‌ها [English]
- Abbasids
- Islamic period
- King Ghobad
- Movement of Mazdak
- politics
- Sassanid
)