نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مجید سروند ¹
• محمدجعفر جامه بزرگی ²

¹ دانش‌آموخته دکتری اندیشه سیاسی، دانشکده حقوق، دانشگاه تهران، تهران ایران

² استادیار، گروه فلسفه اسلامی، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران،

چکیده

در باور آرامش دوستدار، سیطره و چیرگیِ همیشگیِ فرهنگِ دینی، وضعیتی را پدید می‌آورد که پیامدِ آن چیزی جز رکودِ فرهنگی و ناممکن بودنِ استقلال، خودبنیادی،‌ فردیت، سوژگی، و مقاومتِ آدمی نخواهد بود. لذا، دوستدار با طرحِ مفهوم فرهنگ دینی، در مسیری گام می‌نهد که هیچ راه بُرون‌رفتی را از آن نمی‌توان تصوّر کرد. در این تصویر، فرهنگ امری به خود بسته، ایستا، همگن، و یکپارچه است که هیچ‌گونه پویایی در آن وجود نداشته و فردْ مضمحل در آن بوده و از نوآوری، کنشگری، و ایجاد دگرگونی ناتوان است. مقاله حاضر به دو پرسش اساسی پرداخته است؛ نخست اینکه فرهنگِ دینی در انگارة دوستدار چه اقتضائات و پیامدهای هویتی را در پی داشته است؟ پرسش دیگر اینکه آیا در رویکرد داریوش شایگان درباره ارتباط متقابل فرهنگ‌ها، نسبتِ غرب و شرق، و پیوند سنّت، تجدّد، و پُست‌مدرنیسم، می‌توان پاسخ‌هایی به بُن‌بست‌های دوستدار یافت؟ فرضیه مقاله این است که، نتیجۀ رویکردِ دوستدار را می‌توان بحران هویتی یا حتّی «بی‌هویتی» در پروژة فکری وی قلمداد نمود. همچنین به نظر می‌رسد طرح فکری شایگانِ متأخّر، ظرفیت عبور از چنین بُن‌بست فرهنگی و هویتی را دارد. شایگان با عطف توجه به دنیای با هستی‌شناسی ریزوم‌وار و درهم-شکسته تلاش می کند نشان دهد در روزگار کنونی، هیچ فرهنگی به تنهایی پاسخگوی نیازهای انسان امروزی نیست و بنابراین انسان معاصر از آگاهی چندپاره برخوردار بوده و دیگر موجودی تک‌هویتی نیست، بلکه چندهویتی است و از این توانایی برخوردار است که از یک فضای فرهنگی ـشیوه‌ای از هستی و سطحی از آگاهیـ به فضای فرهنگی دیگر

کلیدواژه‌ها

• شایگان
• دوستدار
• فرهنگ دینی
• امتناع هویتی
• سوژۀ مهاجرِ سیّار
• انسان متجدّدِ معنوی

عنوان مقاله [English]

Examining Dariush Shaygan's point of view in facing the problem of "identity refusal" of Iranian culture In the thought of Aramesh Dustdar

نویسندگان [English]

• majid sarvand ¹
• Mohammadjafar Jameh bozorgi ²

¹ PHD Graduated, Faculty of Political Siences, University of Tehran, Tehran, Iran.

² Assistant professor, Department of Islamic philosophy, Iranian Reseach Institute of Wisdom and philosophy, Tehran, Iran

چکیده [English]

This article examines Aramesh Doostdar’s critical concept of “religious culture” and proposes Daryush Shayegan’s later intellectual framework as a viable response to the cultural and identity deadlocks Doostdar identifies. Doostdar argues that the permanent dominance and hegemony of religious culture lead to inevitable cultural stagnation and the impossibility of independence, individuality, subjectivity, and human resistance. In his view, culture is a closed, static, homogeneous entity devoid of dynamism, in which the individual is dissolved and rendered incapable of innovation or agency. This conceptualization leaves no conceivable path for progress or escape.
The article addresses two central questions: First, what are the identity-related consequences of Doostdar’s notion of religious culture? Second, can Shayegan’s reflections on intercultural relations and the connection between tradition and modernity offer a solution to these impasses? The analysis argues that the outcome of Doostdar’s rigid framework is best understood as an identity crisis or even an “absence of identity.” In contrast, the article suggests that Shayegan’s framework—which emphasizes a world characterized by a rhizomatic and fractured ontology—provides resources to overcome these deadlocks. Shayegan contends that no single culture can meet the needs of contemporary human beings. Modern individuals possess fragmented forms of consciousness and are multi-identified. They are therefore capable of moving freely between diverse cultural spaces and modes of being, actively choosing from various possibilities, and ultimately rediscovering and reconstructing their own identity.

کلیدواژه‌ها [English]

• Shaygan
• Doosdar
• religious culture
• refusal of identity
• mobile migrant subject
• spiritual renewal man