Document Type : Research Paper
Author
Assistant Professor of Persian Language and Literature University of Tehran,,Iran.
Abstract
A famous saying is cited in many classic Persian works of prose and is attributed to Saadi (because of close similarity between it and a couplet by the poet). Yet, another version of it can be found in Tarike-s Wassaf. First of all, the article searches the exact words of the saying in Saadi’s works, then it examines the manuscripts of Wassaf’s work, and finally reviews other ancient works of Persian prose that contain one of these two versions of the saying. For instance, Fereidoon Sepahsalar’s biography of Rumi (before or contemporary with Tarikh-e Wassaf), quotes the version that is found in Wassaf. The article concludes that Saadi and Wassaf have quoted an ancient Arabic maxim which was so popular between the learned Iranian.
Keywords
الآبی، ابوسعد منصور بن الحسین، 1424ق، نثر الدر، تحقیق: خالد عبدالغنی محفوظ، بیروت، دارالکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، ج4.
ابن‌ابی‌الحدید، 1428ق، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد ابراهیم، بغداد- بیروت، دارالکتب العربی- دارالأمیرة، ج19-20.
اسماعیل بن بابا قزوینی، «دیوان»، 1390، به‌کوشش امینه محلاتی، در: متون ایرانی، به‌کوشش جواد بشری، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ج1، صص 265- 389.
افشین‌وفایی، محمد، 1393، «فریدون سپهسالار»، در: دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، به‌سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ج5، صص 77-78.
اقبال آشتیانی، عباس، 1378، مجموعه مقالات، گردآوری و تدوین: سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران، روزنه، ج2.
بشری، جواد، 1397، «پابرگ-13»، آینۀ پژوهش، س29، ش3، مرداد و شهریور 1397، پیاپی 171، صص 103- 130.
تاج‌الدین احمد وزیر، 1381، بیاض، تحقیق و تصحیح: علی زمانی علویجه، قم، مجمع ذخائر اسلامی، ج2.
الجاحظ، ابوعثمان عمرو بن بحر، 1418ق، البیان و التبیین، بتحقیق و شرح عبدالسلام محمد هارون، القاهرة، مکتبة الخانجی، 4ج (الطبعة السابعة).
همان، 1424ق، کتاب الحیوان، وضع حواشیه: محمد باسل عیون السود، بیروت، دارالکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، ج4 [المجلد الثانی] (الطبعة الثانیة).
همان، 2002م، رسائل الجاحظ، قدّم لها و بوّبها و شرحها: الدکتور علی ابوملحم، بیروت، دار و مکتبة الهلال.
[جوینی]، محمد بن احمد بن محمد، 1381، «مقاصد السالکین»، در: این برگ‌های پیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: نجیب مایل هروی، تهران، نشر نی، صص 273- 471.
جهانبخش، جویا، 1393، «دربارۀ برخی از بازخوانی‌ها و بازسرائی‌های شعری از سعدی»، در: مزدک‌نامه (یادبود هفتمین سال درگذشت مهندس مزدک کیان‌فر)، خواهان: جمشید کیان‌فر- پروین استخری، تهران، ناشر: پروین استخری، ج7، صص 127-142.
یَمَنی، ابوسعید بن یحیی، 1390، آیینۀ جهاننما و طلسم جهانگشا، تصحیح و تحقیق: محمدرضا موّحدی- الهه ربیعی مزرعه شاهی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
خوافی، زین‌الدین ابوبکر، 1381، «منهج الرشاد»، در: این برگ‌های پیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: نجیب مایل هروی، تهران، نشر نی، صص 473- 579.
خیراندیش، عبدالرسول، 1390، «تحول مرتبۀ ترخانی در انتقال از جامعۀ تورانی به ایران عصر مغول»، تحقیقات تاریخ اجتماعی (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، س1، ش2، پاییز و زمستان 1390، صص 39- 49.
دانش‌پژوه، محمدتقی، 1339، «فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ دانشکدۀ ادبیات»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات تهران، س8، ش1 [ضمیمۀ مستقل و ویژه‌نامۀ مجله].
دهخدا، علی‌اکبر، 1383، امثال و حکم، تهران، امیرکبیر، 4ج، چاپ دوازدهم.
الدینَوَری، ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبة، 1418ق، عیون الاخبار، الدکتور یوسف علی طویل، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، ج2.
ریشار، فرانسیس، 1383، جلوه‌های هنر پارسی، ترجمۀ ع. روح‌بخشان، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سعدی، 1385، غزلهای سعدی، تصحیح و توضیح: دکتر غلامحسین یوسفی، تهران، سخن.
همان، 726ق، کلیات سعدی، دستنویس موزۀ کابل.
همان، 728ق، کلیات سعدی، دستنویس دیوان هند (ایندیَن آفیس- لندن).
همان، نیمۀ نخست سدۀ 8ق، کلیات سعدی، دستنویس کتابخانۀ مرعشی، شمارۀ 14503.
همان، 753ق، کلیات سعدی، دستنویس کتابخانۀ مجلس، شمارۀ 7773.
همان، 766ق، کلیات سعدی، دستنویس کتابخانۀ آستان قدس رضوی، شمارۀ 10412.
همان، 773ق، کلیات سعدی، دستنویس کتابخانۀ مرعشی، شمارۀ 11920.
شمس منشی (محمد بن هندوشاه نخجوانی)، 1395، دستور الکاتب فی تعیین المراتب، تصحیح و تحقیق: علی‌اکبر احمدی دارانی، تهران، میراث مکتوب، با همکاری دانشگاه اصفهان، 2ج.
صحراگرد، مهدی، 1387، مصحف روشن، معرفی برخی از نسخه‌های قرآن در موزه‌های شیراز قرن هفتم تا نهم هجری، تهران، فرهنگستان هنر.
فریدون سپهسالار، بن احمد، 1385، رسالۀ سپهسالار در مناقب حضرت خداوندگار، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمد افشین‌وفایی، تهران، سخن، چاپ اول.
همان، 1395، رساله در مناقب خداوندگار، تصحیح و توضیح: محمدعلی موحد- صمد موحد، تهران، کارنامه، چاپ دوم.
همان، 887ق، رسالۀ سپهسالار در مناقب حضرت خداوندگار، دستنویس کتابخانۀ فاتح (استانبول)، شمارۀ 5296.
القرطبی، ابوعمر یوسف بن عبدالبر، 1414ق، جامع بیان العلم و فضله، تحقیق: ابوالأشبال الزهیری، المملکة العربیة السعودیة، دار ابن‌الجوزی، ج1.
القیروانی، ابوإسحاق إبرهیم بن علی الحصری، بی‌تا، زهر الآداب و ثمر الألباب، مفصل و مضبوط و مشروح بقلم المرحوم الدکتور زکی مبارک، حققه و زاد فی تفصیله و ضبطه و شرحه: محمد محی‌الدین عبدالحمید، بیروت، دار الجیل، ج1.
کمال‌الدین اسمعیل اصفهانی، 1348، دیوان، با مقدمه و حواشی و تعلیقات و فهرستها بانضمام رسالة القوس، به‌اهتمام حسین بحرالعلومی، تهران، کتابفروشی دهخدا.
همان، 1396، کلیات، تحقیق و تصحیح: سید مهدی طباطبایی، تهران، خاموش، 2ج.
محمد یزدی، ابوالاشرف بن حسین بن علی حسینی، 1380، «حجازیه»، تصحیح غلامعلی عرفانیان، در: محقق‌نامه، به‌اهتمام بهاءالدین خرمشاهی- جویا جهانبخش، تهران، سینانگار، ج2، صص 900- 933.
[المغربی]، النعمان بن محمد، بی‌تا، تأویل الدعائم، تحقیق: محمدحسن أعظمی، القاهرة، دار المعارف، ج1.
الملطوی، مسافر بن ناصر، 1390، انیس الخلوة و جلیس السلوة، نسخه‌برگردان دستنویس شمارۀ 1670 کتابخانۀ ایاصوفیا (استانبول)، به‌کوشش محمد افشین‌وفایی- ارحام مرادی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
الموصلی، شرف‌الدین ابومحمد عمر بن شجاع‌الدین محمد بن عبدالواحد، 1424ق، مناقب آل‌محمد المسمّی بالنعیم المقیم لعترة النبأ العظیم، تحقیق: السید علی عاشور، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
نظامی گنجه‌ای، 1393، شرفنامه، تصحیح بهروز ثروتیان، تهران، امیرکبیر (چاپ دوم).
نظام‌الدین شامی، 1363، ظفرنامه، از روی نسخۀ فیلکس تاور، با مقدمه و کوشش پناهی سمنانی، بامداد.
نویدی ملاطی، علی، 1389، «نیکروز بن خضرشاه، کاتبی از قرن نهم»، گزارش میراث، دورۀ2، س4، ش39، خرداد-تیر 1389، صص 19-20.
ورّام، ابوالحسین بن ابی‌فراس المالکی الأشتری، 1376ق، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر المعروف بمجموعة ورّام، بیروت، دار صعب- دار التعارف، ج2 [افست: قم، مکتبة الفقیه].
وصاف شیرازی، شهاب‌الدین (شرف‌الدین) عبدالله بن عزالدین فضل‌الله، 1388 [الف]، تاریخ وصاف الحضرة (تجزیة الأمصار و تزجیة الأعصار)، مقدمه، تصحیح و تعلیق: علیرضا حاجیان‌نژاد، تهران، دانشگاه تهران.
همان، 1388 [ب]، تاریخ وصاف الحضرة (تجزیة الأمصار و تزجیة الأعصار)، نسخه‌برگردان جلد کتاب از روی نسخۀ خط مؤلف، کتابت سال 711 هجری قمری، به‌کوشش ایرج افشار- محمود امیدسالار- نادر مطلّبی کاشانی، تهران، انتشارات طلایه.
همان، 1269ق، تاریخ وصاف الحضرة (تجزیة الأمصار و تزجیة الأعصار)، به‌اهتمام محمدمهدی اصفهانی، بمبئی، طبع سنگی [چاپ افست، تهران، کتابخانۀ ابن‌سینا- کتابخانۀ جعفری تبریزی، 1338].
همان، 868ق، تاریخ وصاف الحضرة (تجزیة الأمصار و تزجیة الأعصار)، دستنویس کتابخانۀ مجلس، شمارۀ 8321.
همان، 886ق، تاریخ وصاف الحضرة (تجزیة الأمصار و تزجیة الأعصار)، دستنویس کتابخانۀ مجلس، شمارۀ 2923.
همان، 1392، مجموعه اشعار وصاف الحضرة، به‌اهتمام حکیمه دست‌رنجی- محمدرضا نصیری، ویراستار: استاد عبدالمحمد آیتی، تهران، هفت‌وادی.
یاحقی، محمدجعفر، 1368، «رسالۀ حجازیّه»، در: مجموعه رسائل خطی فارسی، زیرنظر گروه تصحیح متون معارف اسلامی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1368، دفتر اول، صص 27- 45.
)