Document Type : Research Paper
Author
َAssistant Professor, Ferdowsi University of Mashhad
Abstract
This paper studies two ancient seasonal festivals which were celebrated on summer and winter solstices. Because of misconceptions regarding Sasanian calendar, these two festivals, known as Ābrīzgān and Āḍarjašn, have remained unnoticed in modern researches. A sound interpretation of the Old Iranian calendar as described by Biruni would uncover the true character of these festivals. This paper demonstrates that these two old festivals, probably like a few other seasonal festivals, go back to very old times, and the custom of celebrating these festivals predates the time of month-naming in Old Iranian calendar. Customs associated with these two festivals in Sasanian Era and the mechanism for celebrating these seasonal festivals in vague year of the Sasanian calendar are also studied here. According to this research, these two festivals have been main reasons behind the naming of the first month of summer and the last month of autumn in Old Iranian calendar. This paper explains the reasons for creation of both non-seasonal alternatives of these two festivals and the festivals which were celebrated with the coincidence of the names of the day and the month. Later developments in these two festivals after the fall of Sasanian dynasty, both before and after the introduction of Jalali calendar in 11th century is the last of object the paper.
Keywords
آملی، رکن‌الدین بن شرف‌الدین. زیج جامع سعیدی، نسخۀ خطی شماره 183 کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
ابن فقیه همدانی، ابوعبدالله احمد بن محمد بن اسحاق. 1416ﻫ/1996م. کتاب البلدان، به تصحیح یوسف الهادی. بیروت: عالم الکتب.
ابوالشیخ انصاری، عبدالله بن محمد. 1412ﻫ/1992م. طبقات المحدثین بأصبهان و الواردین علیها، تحقیق عبدالغفور عبدالحق حسین البلوشی. بیروت: مؤسسه الرساله.
اسکندربیک منشی ترکمان 1382. تاریخ عالم‌آرای عباسی، زیر نظر ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
انجو شیرازی، میرجمال‌الدین حسین بن فخرالدین حسن 1359. فرهنگ جهانگیری، به تصحیح رحیم عفیفی، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه مشهد.
انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم1389. جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، تهران: امیرکبیر.
باقری، محمد 1387. «مبحث تقویم در زیج جامع کوشیار»، تاریخ علم، ش 6، صص 21-67.
برهان، محمدحسین بن خلف تبریزی 1376. برهان قاطع، به تصحیح دکتر محمد معین، تهران: امیرکبیر.
بندهشن 1384. به تصحیح فضل‌الله پاکزاد، جلد 1: متن انتقادی، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد 1954-1956م/1373-1375ﻫ.. کتاب القانون المسعودی، حیدرآباد: دائرة المعارف العثمانیه.
ــــــــــــــــــ 1380. الآثار الباقیه عن القرون الخالیه، به تصحیح پرویز اذکایی، تهران: میراث مکتوب.
ــــــــــــــــــ 1386. التفهیم لاوائل صناعه التنجیم، به تصحیح جلال‌الدین همایی. تهران: هما.
تقی‌زاده، سید حسن 1357. گاه‌شماری در ایران قدیم، زیر نظر ایرج افشار، تهران: شکوفان.
جلالای طباطبایی، محمد بن محمد بن محمود 1388. شاهجهان‌نامه، به تصحیح سید محمد یونس جعفری. دهلی نو: مرکز تحقیقات فارسی.
دمشقی، شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن ابوطالب الأنصاری1866. نخبهالدهر فی عجایب البرّ و البحر، به تصحیح اگوست فردیناند مهرن،سنت پترزبورگ: آکادمی سلطنتی علوم.
ربیع المنجمین فی شرح فصول الثلاثین. نسخة خطی شمارۀ 173 کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
روح‌الامینی، محمود 1376. آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز، تهران: آگه.
سروری، محمدقاسم بن حاجی محمد کاشانی 1338. فرهنگ مجمع الفرس، به تصحیح سید محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
سروشیان، جمشید 1370. فرهنگ بهدینان، به کوشش منوچهر ستوده، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شکورزاده، ابراهیم 1363. عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران: سروش.
شهمردان بن ابی‌الخیر رازی (1382). روضه المنجمین، به تصحیح جلیل اخوان زنجانی، تهران: میراث مکتوب و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
عمادی، عبدالرحمان 1353. «جشن آفریجگان اصفهان»، یغما، ش 316، 583-590؛ ش 317، 657-661؛ ش 318، 720-723.
فسطیوس بن اسکوراسیکه 1388. ورزنامه، به تصحیح حسن عاطفی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
قسطوس بن اسکولستیکه 2010. کتاب الزّرع، تحقیق بوراوی الطرابلس، تونس: المجمع التونسی للعلوم و الآداب و الفنون.
قزوینی، زکریا 1848-1849. عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، به تصحیح فردیناند ووستنفلد، گوتینگن.
کنبو، محمدصالح 1967-1972. عمل صالح الموسوم به شاهجهان‌نامه، به تصحیح غلام یزدانی، بپتست میشن.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود 1384. زین الاخبار، به تصحیح رحیم رضازادۀ ملک، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
لاهوری، عبدالحمید 1867-1868. بادشاهنامه، به تصحیح کبیرالدین احمد و عبدالرحیم متعلقین، کلکته: کالج پریس.
مزداپور، کتایون 1383. «تداوم آداب کهن در رسم‌های معاصر زرتشتیان در ایران»، فرهنگ، ش 49-50، 147-179.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد بن ابوبکر 1906. احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم. به تصحیح دخویه، لیدن: بریل.
ملا مظفر گنابادی 1282. شرح بیست باب ملا مظفر فی معرفه التقویم، چاپ سنگی.
موسی‌پور، ابراهیم 1383. «تیرگان»، دانشنامۀ جهان اسلام، ج 8، 786-790.
نیکنام، کورش 1387. از نوروز تا نوروز؛ آیین‌ها و مراسم سنتی زرتشتیان ایران، تهران: فروهر.
Bielmeier, Roland 1992 (1994). “Zur Konzeption des avestischen Kalenders,” Münchener Studien zur Sprachwissenschaft 53, 15-74.
Boyce, Mary 1970. “On the Calendar of Zoroastrian Feasts,” Bulletin of the School of Oriental and African Society 30/3, 513-539.
ــــــــــــــــــ 1976. “The Two Dates of the Feast of Sada,” Farhang-e Irān Zamin 21. 25-40.
ــــــــــــــــــ 1977. A Persian Stronghold of Zoroastrianism, Oxford: Clarendon Press.
ــــــــــــــــــ 1983a. “Iranian Festivals,” The Cambridge History of Iran, vol. 3/2, 792-815, Cambridge: Cambridge University Press.
ــــــــــــــــــ 1983b. “Ābrīzagān,” Encyclopaedia Iranica, vol. I, 247.
ــــــــــــــــــ 2005. “Further on the Calendar of Zoroastrian Feasts,” Iran 43, 1-38.
Cama, K. R. 1885. “The Interval of Time between one Gahambar and Another,” Actes du Sixième Congrès International des Orientalistes, troisième partie, 583-592.
Dhabhar, Bamanji Nusserwanji 1932. The Persian Rivayats of Hormazyar Framarz and Others, Bombay: K. R. Cama Oriental Institute.
Della Valle, Pietro 1843. Viaggi di Pietro Della Valle, il Pellegrino, 2 vols., Brighton: G. Gancia.
Duchesne-Guillemin, J. 1950. “Yasna 45 and the Iranian Calendar,” Bulletin of the School of Oriental and African Society 13/ 3, 635-640.
Eilers, W. 1953. Der alte Name des persischen Neujahrsfestes, Mainz: Akademie der Wissenschaften und der Literatur.
Figueroa, García de Silva y. 1667. L’ambassade de d. Garcias de Silva Figveroa en Perse contenant la politique de ce grand Empire les moeurs du Roy Schah Abbas, & une relation exacte de tous les lieux de Perse & des Indes, ou cét ambassadeur a esté l’espace de huit années qu’il y a demeuré, traduite de l’Espagnol par Monsieur de Wicqfort. Paris: Jean du Puis.
Gray, L. H. 1912. “Festivals and Fasts (Iranian),” in James Hastings (ed.), Encyclopaedia of Religion and Ethics, vol. 5, 872-875.
Hartner, Willy 1985. “Old Iranian Calendars,” in I. Gershevitch (ed.), The Cambridge History of Iran, vol. II: The Median and Achaemenian Periods, 714-792.
Humbach, Helmut 2015. “Interpretations of Zarathustra and the Gāthās: a. The Gāthās,” in Michael Stausberg and Yuhan Sohrab-Dinshaw Vevaina (eds.), The Wiley Blackwell Companion of Zoroastrianism, Chichester: Wiley Blackwell, 39-43.
Justi, Ferdinand 1897. “Die altpersischen Monate,” Zeitschrift der morgenlandischen Gesetschaft 51/2, 233-251.
Karaka, Dosabhay Framji 1884. History of the Parsis, Including Their Manners, Customs, Religion and Present Position, 2 vols, London: MacMillan and Co.
Krasnowolska, Anna 2009. “Sada Festival,” Encyclopaedia Iranica, online edition at iranicaonline.org.
Modi, Jivanji Jamshedji 1922. The Religious Ceremonies and Customs of the Parsees, Bombay: British India Press.
Panaino, Antonio 1995. Tištrya. Part II: The Iranian Myth of the Star Sirius, Roma: Is.M.E.O.
Schmitt, Rüdiger 2003. Meno-logium Bagistano-Persepolitanum: Studien zu den altpersischen Monatsnamen und ihren elamischen Wiedergaben, Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Taqizadeh, S. H. 1952. “The Old Iranian Calendars Again,” Bulletin of the School of Oriental and African Society 14/ 3, 603-611.
Unvala, Manekji Rustomji 1908. “A Few Parsee Festivals (Jashans) according to an Old Parsee Manuscript,” in J. J. Modi (ed.) Spiegel Memorial Volume, Bombay: British India Press, 201-210.
)