نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• اسماعیل شراهی ¹
• محمد ابراهیم زارعی ²
• حمیده چوبک ³

¹ گروه باستان شناسی،دانشکده هنر و معماری،دانشگاه بوعلی سینا،همدان ،ایران

² گروه باستان شناسی ، دانشکده هنر و معماری،دانشگاه بوعلی سینا،همدان،ایران

³ پژوهشگاه وزارت میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری.تهران. ایران

چکیده

بنای قلعه دختر (قیز قلعه، قزقلعه) دژی کوهستانی در 25 کیلومتری جنوب غرب ساوه در بالای کوهی منفرد از رشته کوه هِندِس واقع است. در پژوهش‌های انجام شده درباره‌ شکل‌گیری این بنا و کارکرد آن نظرات متفاوتی ارائه شده است. برخی از پژوهشگران ساخت قلعه دختر را مربوط به دوره ساسانی و کارکرد آنرا معبد آناهیتا دانسته و برخی دیگر آنرا دژی مربوط به سده‌های میانی دوره اسلامی و مرتبط با فرقه اسماعیلیان معرفی کرده‌اند. عدم ارائه مستندات و مدارک معتبر از سوی پژوهشگران، نیاز به دقت و بررسی بیشتر در منابع مکتوب، جغرافیای تاریخی- طبیعی ساوه و مطالعات صورت گرفته درباره این بنا را دوچندان ساخته است. در این پژوهش فرض بر آن قرار گرفته که قلعه دختر بواسطه نام، جایگاه ساخت، اشاره منابع تاریخی، ارتباط با برخی عوارض و پدیده های طبیعی و مطالعات باستان‌شناسی صورت گرفته، در دوره ساسانی شکل گرفته و بعنوان پرستشگاه الهه ناهید،کارکرد داشته است. روش انجام این پژوهش تاریخی - تحلیلی است که مبتنی بر بررسی‌های میدانی و شواهد معماری،کاوش‌های باستان‌شناسی و بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای است. مطالعات و بررسی‌های بعمل آمده نشان می‌دهد؛ شاید بنیاد قلعه دختر در دوره ساسانی، بعنوان یک نیایشگاه پی ریزی شده باشد، ولی بواسطه بدست نیامدن شواهد و مدارکی دال بر وجود آثاری از دوره یاد شده تاکنون از یک طرف و از طرفی کشف شواهدی گواه بر استفاده از بنا در سده های میانی دوره اسلامی و در ارتباط با سایر قلعه های منطقه ، کارکرد بنا بعنوان یک قلعه اسماعیلیه قابل قبولتر است.

کلیدواژه‌ها

• : قلعه دختر
• ساوه
• ایران مرکزی
• اسماعیلیان
• قلاع کوهستانی

موضوعات

• باستان شناسی

عنوان مقاله [English]

A proposal to determine the function and dating of Qale Dokhtar Saveh Fortress in the 5th to 7th centuries A.H

نویسندگان [English]

• Ismail Sharahi ¹
• Mohammad Ebrahim zarei ²
• Hamide Choubak ³

¹ Department of Archeology,Faculty of Art and Archiecture, Hamedan, Bu Ali Sina University, Iran

² Department of Archeology,Faculty of Art and Archiecture, Hamedan, Bu Ali Sina University, Iran

³ Research Institute of Ministry of Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts, Tehran, Iran

چکیده [English]

The building of Qale Dokhtar (Qiz Qala, Qazqaleh) is a mountain fortress located 25 kilometers southwest of Saveh on top of a single mountain in the Hendes mountain range. Different opinions have been presented in the researches about the formation of this building and its function. Some researchers have considered the construction of Qale Dokhtar to be related to the Sassanid period and its function as Anahita Temple, and others have identified it as a fortress related to the middle centuries of the Islamic period and related to the Ismailid sect. The lack of reliable documents and evidence from the researchers in presenting the two mentioned functions has raised the question of what was the function of Qale Dokhtar as a huge and magnificent building that was formed in the geographical and historical background of Saveh and when was it formed? Certainly, addressing this issue apart from providing suggestions for the dating and function of Qala Dokhtar in particular, in the field of architectural or archeological researches of the Islamic period, especially castles, raises challenges that will be necessary to be comprehensively addressed by researchers in the future. In this article, it is assumed that QaLE Dokhtar is an Ismailid castle and its function was based on the use of the followers of that sect. The method of conducting this research is historical-analytical which is based on field investigations and architectural evidence, archeological field excavations and the use of library resources. The conducted studies and researches have considered the Qale Dokhtar in connection with other Ismailid castles in Iran and suggested the 5th to 7th centuries AH as the period of formation and use of that castle in the service of the Ismailid sect.Qale Dokhtar, as one of the important castles, played a role in the creation of the network of castles and fortifications of the Ismailid sect in Central Iran and is considered one of the main castles.

کلیدواژه‌ها [English]

• Qale Dokhtar
• Save
• central Iran
• ismaili
• Mountain fortress