نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه محقق اردبیلی

2 دانشجوی دکتری گروه باستان‌شناسی تاریخی دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

باغ ایرانی از مهم­ترین پدیده­های فرهنگی ایران است. بر پایۀ اسناد تاریخی و شواهد باستان­شناسی نخستین باغ­های ایرانی در دورۀ هخامنشی ساخته شده­اند. این مقاله به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که باغ ایرانی، به عنوان یکی از خصوصیات فرهنگ ایرانی، چه معنا و مفاهیم اجتماعی و فرهنگی را بازنمایی می­کند؟ چارچوب نظری پژوهش بر اساس نظریة هتروتوپیای فوکو نهاده شده و کوشش شده است که کارکرد­های چندگانة باغ ایرانی تبیین شود. باغ ایرانی معنا و کارکردی چندگانه داشته است. نخستین اینها مرتبط است با رفع محدودیت انسان و تسلط فرهنگ زیستی بر جغرافیای ایران که در قالب منظرسازی باغ نمایان می­شود؛ دومین اینها مرتبط است با بهره­برداری نهاد سیاسی از باغ یا نمادهای باغ ایرانی در جهت معنادهی به فضای باغ به منظور نمایش قدرت و مشروعیت؛ و سومین هماهنگی، یکپارچگی و نظم پدیده­های طبیعی است. نظم باغ ایرانی به انسان آرامش و احتمالاً حس نزدیکی و ارتباط با خداوند را می­داده است. کارکردهای چندگانه و متراکم باغ ایرانی وارد ناخودآگاه جمعی ایرانیان شده و در فرهنگ ایرانی، باغ به مکان مرکزی تبدیل ‌شده و به همین جهت در دوره­های مختلف تاریخی ساخت آن تداوم یافته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Functions of Iranian Garden

نویسندگان [English]

  • Behrouz Afkhami 1
  • Zeynab Khosravi 2

1 Assistant Professor, Department of Archaeology, University of Mohaghegh Ardabili,

2 Ph.D. Candidate in Department of Historical Archaeology, University of Mohaghegh Ardabi

چکیده [English]

The Persian garden is one of the most prominent cultural phenomena of Iran. According to the historical documents and archeological evidence, the first Persian gardens were constructed in the Achaemenid period. This paper seeks to answer the question that which cultural and social meanings the Persian garden represents. The theoretical framework of the research is based on heterotopia theory of Foucault. Multiple meanings and functions of the Persian garden are discussed in this paper; the first is related to the removal of human constraints and the dominance of the Iranians living culture over the geography of their land, which appears in the landscape of the garden; the second is that the political entity utilizes the garden or its symbols in creating a sense of power and legitimacy; and the third is the harmony, integrity, and order of the natural phenomena. The Persian garden’s order created peace, and possibly a sense of closeness to God. The multiple and dense functions of the Persian garden have become part of the collective unconscious of the Iranians, and the garden becomes a central place in their culture; therefore, it has been constructed continuously during the history of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian Culture
  • Persian Garden
  • Heterotopia
  • Landscape
  • Symbolism
اخوت، هانیه سادات و دیگران، 1391، بیان آب در معماری منظر،تهران، طحان.
ادی، سموئیل، 1392، آیین شهریاری در شرق، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران، علمی و فرهنگی.
اردلان، نادر و لاله بختیار، 1383، حس وحدت، با مقدمۀ سید حسین نصر، ترجمۀ ونداد جلیلی، تهران، نشر خاک.
اعتضادی، لادن، 1392، «دریچه­ای به باغ ایرانی: اهمیت پژوهش­های چندجانبه در باغ ایرانی»، منظر، ش 24، صص 6-9.
الیاده، میرچا، 1384، اسطورۀ بازگشت جاودانه، ترجمۀ بهمن سرکاراتی، تهران، طهوری.
الیاده، میرچا، 1390، مقدس و نامقدس، ماهیت دین، ترجمۀ بهزاد سالکی، تهران، علمی و فرهنگی.
اواسابیلنی، ماریا، 1378، «باغ ایرانی: واقعیت و خیال»، گلستان هنر، ترجمۀ داود طباطبایی، ش 12، صص 16-29.
بانی ­مسعود، امیر، 1383، تاریخ معماری غرب، از عهد باستان تا مکتب شیکاگو، اصفهان، نشر خاک.
براتی، ناصر و دیگران، 1396، «جهان­بینی ایرانیان و الگوی محوری باغ ایرانی»، منظر، ش 41، صص 6-15.
بریان، پیر، 1381، امپراتوری هخامنشی، ترجمۀ ناهید فروغان، تهران، فروزان روز.
بویس، مری، 1386، زردشتیان، باورها و آداب دینی آن‌ها، ترجمۀ عسگر بهرامی، تهران، ققنوس.
بهار، مهرداد، 1384، از اسطوره تا تاریخ، تهران، چشمه.
بهرامی، بهرنگ و دیگران، 1386، «تـأثیر سـامانه­های آبی در شکل­گیری منظر باستانی پاسارگاد»، محیط­شناسی، س 33، ش 43، صص 131-142.
تذکر رضایی، زهرا و مصطفی یعقوبی، 1396، «باغ پاسارگاد»، پنجمین کنگره بین­المللی عمران، معماری و توسعه شهری، تهران، دبیرخانه دائمی کنفرانس، صص 1-14.
چیت­سازیان، امیرحسین، 1388، «بازشناسی پردیس در بستر نمادگرایانه معماری و فرش ایران»، فصلنامه گلجام، ش 12، صص 99-122.
خسروی، زینب، 1396، «پردیس خاطره­ای از ایران­ویج»، مطالعات ایرانی، س 16، ش 31، صص 53-64.
خورشیدیان، اردشیر، 1392، اندیشه در تخت جمشید، تهران، جامی.
دادبه، آریاسب، 1384، «مکتب­های باغ آرایی»، موزه­ها، ش 41، صص 30-33.
داریوش، بابک، 1393، انسان طبیعت معماری. تهران، علم و دانش.
رحیمیان، سیما و کوچک ­خوشنویس، احمد میرزا، 1395، «زیبایی در باغ ایرانی»، صفه، س 26، ش 74، صص 78-110.
رضایی ­راد، محمد، 1389، مبانی اندیشۀ سیاسی در خرد مزدایی، تهران، طرح ­نو.
زمانی، احسان و دیگران، 1388، «بازشناسی و تحلیل جایگاه عناصر موجود در باغ ایرانی با تأکید بر اصول دینی ­ـ آیینی»، باغ نظر، ش 11، س 6، صص 25-38.
زنر، رابرت چارلز، 1387، طلوع و غروب زردشتیگری، ترجمۀ تیمور قادری، تهران، امیرکبیر.
سیروس، شهریار، 1393، «پردیس هخامنشی، خاستگاه باغ ایرانی»، منظر، دورۀ 6، ش 29، صص 6-12.
شاهچراغی، آزاده، 1389، پارادایم­های پردیس (درآمدی بر بازشناسی و بازآفرینی باغ ایرانی)، تهران، جهاد دانشگاهی.
فرای، ریچارد نلسون، 1386، میراث باستانی ایران، ترجمۀ مسعود رجب­نیا، تهران، علمی و فرهنگی.
ــــــــــــــــ ،1392، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمۀ مسعود رجب­نیا، تهران، سروش.
فریزر، جیمز جرج، 1388، شاخه زرین (پژوهشی در جادو و دین)، ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران، آگاه.
فیروزمندی، بهمن، 1385، «پاسارگاد، نخستین کانون امپراتوری هخامنشی»، پیام باستان­شناس، س 3، ش 5، صص 75-94.
کاپتان، دنیز، 1392، «مهرهای داسکلیون: تصاویر مهری غرب شاهنشاهی هخامنشی»، تاریخ هخامنشی، جلد دوازدهم، ترجمۀ مرتضی ثاقب­فر، تهران، توس.
کربن، هانری، 1358، ارض ملکوت (کالبد انسان در روز رستاخیز از ایران مزدایی تا ایران شیعی)، ترجمۀ ضیاء­الدین دهشیری، تهران، مرکز مطالعات فرهنگ­ها.
کزازی، میرجلال­الدین، 1387، رؤیا، حماسه، اسطوره، تهران، مرکز.
کوکلمان، یوزف، 1382، هیدِگر و هنر، ترجمۀ محمد جواد صافیان، تهران، پرسش.
گلپرور فرد، نازنین، 1388، انسان، طبیعت، معماری، تهران، طحان.
گودرزی، ویدا، 1396، «تحلیلی بر باغ­سازی ایران از آغاز دوران حکومت هخامنشی تا پایان عصر پهلوی»، مدیریت شهری، س 16، ش 48، صص 377-394.
گویری، سوزان، 1372، آناهیتا در اسطوره­های ایرانی، تهران، جمال ­الحق.
لطیف­پور، صبا، 1390، «یزشن، آیینی کهن از دوران هندوایرانی»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س 7،  ش 22، صص 157- 168.
مافی، فرزاد، 1384، «بررسی و تحلیل مطالعات باستان­شناختی پاسارگاد»، پیام باستان­شناس، س 2، ش 3، 79-95.
متدین، حشمت­الله، 1389، «علل پیدایش باغ­های تاریخی ایران»، باغ­ نظر، س 7، ش 15، صص 51-62.
مجتبایی، فتح­الله، 1352، شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان،تهران، انجمن فرهنگ ایران باستان.
محبی، حمیدرضا، 1391، «هندسة بنیادین در نقش برجسته‌های تخت جمشید. تحلیل کارکردهای دلالتی نقوش تخت ­جمشید در دستگاه نشانه­ای هخامنشیان»، کتاب ماه هنر، ش 171، صص 14-27.
مدقالچی، لیلا و دیگران، 1393، «روح مکان در باغ ایرانی»، باغ نظر، س 11، ش 28، صص 25-38.
مرادی، رامین، 1396، «نقش و اهمیت گل نیلوفر در نقوش برجستۀ در پاسارگاد دورة هخامنشیان»، تحقیقات جدید در علوم انسانی، ش 2، ص 23.
منصوری، سید امیر، 1384، «درآمدی بر زیبایی‌شناسی باغ ایرانی»، منظر، دورۀ 2، ش 3، صص58-63.
موری، پی. آر. اس، 1380،  ایران باستان، ترجمۀ شهرام جلیلیان، تهران، فروهر.
موسوی موحدی، علی­اکبر، 1377، «هنر، میراث معنوی و تجلی آن»، هنرهای زیبا، ش 3-4، صص 25-28.
مِی، رولو، 1395، شجاعت خلاقیت، ترجمۀ حسین کیانی، تهران، دانژه.  
نصر، سید حسین، 1393، دین و نظم طبیعت، ترجمۀ دکتر انشاالله رحمتی، تهران، نی.
نقی­زاده، محمد، 1392، از خیالات تا واقعیات، تهران، جهاد دانشگاهی.
نورنبرگ­-­شولتز، کریستین، 1396، روح مکان: به سوی پدیدارشناسی معماری، ترجمۀ محمدرضا شیرازی، تهران، نشر رخداد نو.
ویلبر، دونالد، 1385، باغ­های ایرانی و کوشک­های آن، ترجمۀ مهین­دخت صفا، تهران، علمی و فرهنگی.
هایدگر، مارتین، 1381، شعر زبان و اندیشۀ رهایی: هفت مقاله از مارتین هایدگر، همراه با زندگینامۀ تصویری هایدگر، ترجمۀ عباس منوچهری، تهران، مولی.
Ansari, M. et al., 2008, “Cultural Belifs Regarding Persian Gardens with the Emphasis on Water and Trees, African and Asian Studies, No.7, pp. 101-124.
Bartholomae, Ch., 1904, Altiranisches Wörterbuch, Strassburg.
Buggey, Susan and N. Mitchell, 2003, “Cultural Landscape Management Challenges and Promising New Directions in the United States and Canada,” in UNESCO World Heritage Paper 7: Cultural Landscape: the Challenges of Conservation, UNESCO World Heritage Center, pp. 92-100.
Foucault, M., 1967, Of Other Spaces, Diacritics, Vol.16, No.1, UDA: John Hopkins University Press.
Foucault, M., 1986, Knowledge and power in Rabinow, Harmondsworth, Penguin.
Kalovsky, C. and C. Lamberg, 2002, “Archaeology and Language The Indo- Iranian,” Current Anthropology,  Vol. 43, No.1, pp. 63- 83.
Kent, R.G., 1953, Old Persian (Gerammar, Texts, Lexicon), New Haven.
Petruccioli, Attilio, 2006, “Rethinking the Islamic Garden,” Yale F&E S Bulletin, No.103, pp. 349-364.
Sauer, Carlo, 1925 (1967), “The Morphology of Landscape,”in J. Leighly (ed.), Land and Life: a Selection from the Writing of Carl Ortwin Sauer, Berkeley, University of California Press, pp. 315-350.