ORIGINAL_ARTICLE
خاستگاههای هنر نمایش در هند باستان و نگاهی به نمونههای ایرانی آن
هنر نمایش در هند پیشینهای کهن دارد. ادبیات نمایشی سنسکریت در بستر سنتی منظم شکل گرفته و تا سدههای متمادی تداوم یافته است. خاستگاههای اصلی این هنر در شبه قاره عبارتند از سرودهایی گفتگووار در وداها، مناسک ودایی و سنت حماسهخوانی، و هنرهای مرتبطی چون رقص و موسیقی نیز در پیدایش و گسترش آن مؤثر بـودهاند. ممکن است نمـایـشهای یونانی نیز بر ادبیات نمایشی سنسکریت اثری گذاشته باشد. در بررسی مختصر خاستگاههای نمایش در فرهنگ باستانی هند آشکار میشود که اغلب این خاستگاهها در ایـران نیز نمونههایی دارند که غالباً تا دورۀ اسلامی باقی بوده و بعضاً از معادلهای هندی خود نیز فراگیرترند. اما برغم این خاستگاههای نیرومند، هنر نمایش نتوانسته در قالب آثاری منظم و ماندگار در ایران پای بگیرد. در این مقاله، پس از بحث دربارۀ خاستگاههای هنر نمایش در هند، به بررسی این خلأ تاریخی پرداختهایم که در تحلیل نهایی شاید بتوان آن را ناشی از عدم نضج سنت کتابت در بخش اعظم تاریخ ادبیات باستانی ایران دانست.
https://jis.ut.ac.ir/article_59421_ecf83280a99040a61ff77b6e130adc52.pdf
2015-11-22
1
15
10.22059/jis.2016.59421
نمایش
حماسه
سنت کتابت
رقص
سرودهای ودایی
نمایشنامههای ایرانی و هندی
علیرضا
اسماعیلپور
alireza.esmaeilpour@gmail.com
1
فارغالتحصیل دکتری فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه تهران
AUTHOR
آموزگار، ژاله؛ تفضلی، احمد (1386). کتاب پنجم دینکرد، تهران، معین.
1
تفضلی، احمد (1383). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، تهران، سخن.
2
فردوسی، ابولقاسم (1386). شاهنامه، دفتر یکم تا هشتم، تصحیح جلالالدین خالقی مطلق، تهران، دائرهالمعارف بزرگ اسلامی.
3
خالقی مطلق، جلال (1388). سخنهای دیرینه، تهران، نشر افکار.
4
شادروان، عباس (1386). تاریخ تئاتر به روایت ویل دورانت، تهران، علمی و فرهنگی.
5
بیهقی(1387). تاریخ بیهقی، به تصحیح علی اکبرفیّاض، تهران، هرمس.
6
نوابی، یحیی ماهیار (1374). یادگار زریران، تهران، اساطیر.
7
Awasthi, S. 1984. Indian Theatre, in S. Hochman (ed.), McGraw-Hill Encyclopedia of World Drama, 3: 23-46, New York, McGraw-hill Companies.
8
Dutt, R. C. 1995. The Civilization of India, New Delhi.
9
Ghanoonparvar, M. R. 1995. Drama, in E. Yarshater (ed.), Encyclopedia Iranica, 7: 529-535, London/NewYork, Mazda Publishers.
10
Keith., A. B. 1954. The Sanskrit Drama in its Origin, Development, Theory and Practice, Oxford.
11
Perrin, Bernadotte 1967. Plutarch’s Lives, New York.
12
Pusalker, A. D. 1970. Cultural Interrelation between India and The Outside World before Aśoka, inSarvepalli Radhakrishnan (ed.), Cultural Heritage of India, 1: 144-163, Calutta, The Ramakrishna Mission.
13
Shahbazi, A.Sh. 1993. Dance I. In Pre-Islamic Iran, in E. Yarshater (ed.), Encyclopedia of Iranica, 6: 640-641, London/NewYork, Mazda Publishers.
14
Shekhar., I. 1960. Sanskrit Drama: Its Origin and Decline, Leiden.
15
Wells. H. W. 1970. India, in J. Gassner and E. Quinn (ed.), The Reader’s Encyclopedia of World Drama, 448-454, London, Dover Publications.
16
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی دیوارنگارههای بومپارچه در کلیساهای ایران (مطالعۀ موردی: کلیسای وانک اصفهان، کلیسای مریم اصفهان و کلیسای مریم تبریز)
گونهای از دیوارنگاره در برخی از کلیساهای ایران وجود دارد که از نظر مواد و مصالح، روش اجرا و بهطور کلی از نظر ماهیت با دیگر دیوارنگارهها متفاوت است و تا کنون پژوهشی مستقل در مورد آنها انجام نشده است. هدف این مقاله شناخت شیوۀ اجرای این گونه از دیوارنگارهها و همچنین شناخت سیر تحول آنها از طریق مطالعات میدانی، کتابخانهای و تحلیل اطلاعات بهدستآمده است. به دلیل کمبود پژوهش و ثبت اطلاعات فنی در این حوزه به زبان فارسی، در این پژوهش مطالعات اولیۀ انجامشده معطوف به دیوارنگارههای بومپارچۀ اروپایی است و در مرحلۀ دوم به دیوارنگارههای بومپارچۀ کلیسای وانک و کلیسای مریم اصفهان و کلیسای مریم تبریز پرداخته میشود. در دورۀ رنسانس، جهت حل برخی از مشکلات دیوارنگارههای بزرگ و سقفنگارهها، در مراحل اجرا به مرور زمان تغییراتی را به وجود آوردند که در نهایت شیوهای متفاوت و جدید از دیوارنگاره به وجود آورد که در این تحقیق به نام دیوارنگارۀ بومپارچه نامیده میشود. در پژوهش حاضر تلاش شده چگونگی به وجود آمدن این شیوه در اروپا و نمونههای آن در کلیساهای ایران مورد بررسی قرار گیرد تا آغاز راهی باشد جهت شناخت این آثار در کشور ایران.
https://jis.ut.ac.ir/article_59422_7af59dfb861105d4e7b2ff66275c7e01.pdf
2015-11-22
17
32
10.22059/jis.2016.59422
هنر ایرانی
هنر مسیحی
نقاشی کلیسایی
دیوارنگارۀ بومپارچه
ماروفلیج
یاسر
حمزوی
yaserhamzavi99@gmail.com
1
دانشجوی دکتری دانشگاه هنر اصفهان
AUTHOR
حسین
احمدی
h.ahmadi@aui.ac.ir
2
دانشیار دانشگاه هنر اصفهان
AUTHOR
رسول
وطن دوست
3
استادیار دانشگاه آزاد واحد تهران
AUTHOR
منابع
1
آراکلیان، هامازاسب (1383). نگارنامه و راهنمای کلیسای مریم مقدس، کلیسای گئورگ مقدس و صومعه کاترین مقدس جلفای اصفهان، تهران، نائیری.
2
اصلانی، حسام (1391). فنشناسی آرایههایگچی در معماری ایران دوران اسلامی، رسالۀ دکتری مرمت اشیای تاریخی و فرهنگی، دانشگاه هنر اصفهان.
3
بزرگمهری، زهره؛ خدادادی، آناهیتا (1390). آمودهای ایرانی: شناخت، آسیبشناسی و مرمت، تهران، سروش دانش.
4
حقنظریان، آرمن (1385). کلیساهای ارامنه جلفای نو اصفهان، تهران، فرهنگستان هنر.
5
حمزوی، یاسر (1393). کشف کتیبهای کهن در کلیسای وانک (سورپ آمناپرگیچ) اصفهان، دانش مرمت و میراث فرهنگی، س 2، ش 4، صص 49-58.
6
حیدری، فرزانه (1391). بررسی فنشناختی نوعی از تزیینات گچی زیر گنبد سلطانیه، پایاننامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ مرمت اشیای تاریخی و فرهنگی، دانشگاه هنر اصفهان.
7
دیویس، دنی و دیگران (1388). تاریخ هنر جنسون، ترجمۀ فرزان سجودی و دیگران، تهران، فرهنگسرای میردشتی.
8
رحمانی، رضا (1378). آسیب شناسی و مستندنگاری تزئینات داخلی بنای گنبد سلطانیه، پایاننامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ مرمت اشیای تاریخی و فرهنگی، دانشگاه هنر.
9
سیمونیانس، آرموند (1392). بررسی سیر معماری کلیسای مریم مقدس تبریز، پیمان، س 17، ش 66.
10
قوکاسیان، هراند (1347). نمازخانههای ارامنه در جلفای اصفهان، ارمغان، دورۀ سیوهفتم، ش 8، ص 406-409.
11
_________ (1351). کلیسای وانک جلفای اصفهان، ارمغان، دورۀ چهل و یکم، ش 11، صص 800-804.
12
کار، داوسن؛ مارک، لئونارد (1384). شیوۀ نگرش به تابلوهای نقاشی (راهنمای اصطلاحات فنی)، ترجمۀ حمید فرهمند بروجنی، اصفهان، گلدسته.
13
کفشچیان مقدم، اصغر (1383). بررسی ویژگیهای نقاشی دیواری، هنرهای زیبا، ش 20، صص 67-78.
14
کلارک، مایکل (1389). فرهنگ فشردۀ اصطلاحات هنر آکسفورد، ترجمۀ الهامالسادات رضایی، تهران، برگ نگار.
15
مکینژاد، مهدی (1388). تاریخ هنر ایران در دورۀ اسلامی، تزیینات معماری، تهران، سمت.
16
ملکمیان، لینا (1380). کلیساهای ارامنۀ ایران، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی.
17
هنرفر، لطفاله (1344). مشاغل و مناصب ارامنه جلفای اصفهان در دورۀ صفویه و قاجاریه، وحید، ش 20، ص 68-73.
18
هنرفر، لطفاله (1350). گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان، آثار باستانی و الواح و کتیبههای تاریخی در استان اصفهان، اصفهان، کتابفروشی ثقفی.
19
هوسپیان، شاهن (1386). معماری کلیساهای اصفهان، پیمان، س 10، ش 40،
20
هویان، آندرانیک (1382). کلیساهای ارمنیان ایران، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
21
_________ (1388). هنرمندان ارمنی ایران، تهران، فرهنگستان هنر.
22
یونانسیان، ایساک (1392). هنر ارمنیان و وزن یک اقلیت در میان یک ملت، پیمان، س 17، ش 64.
23
Andres, Glenn; Hunisak, John; Turner, Richard 1994. The Art of Florence. volume II. Artabras, New York/London.
24
Ashjian, Mesrob Vardapet 1975. Album All Saviours Cathedral New Julfa. Iran, Diocesan Council of the Armenians in Iran and India.
25
Black, James 2000. The Fabric of Images: European paintings on Textile Supports in the 14th and 15th Centuries. Archetype Publications, London.
26
Bomford, David; Dunkerton, J. Gordon, D. et al, 1989. Art in the Making: Italian Painting befor 1400. National Gallery Publications, London.
27
Boston Public Library, 2014. The Sargent Murals at the Boston Public Library (History, Interpretation, Restoration).
28
http://sargentmurals.bpl.org/site/index.html, 30/10/2014
29
Bradshaw, Peter; Bush, Alan 1996. Conservation of Three Horizontally Hung Paintings by Antonio Bellucci. The Picture Restorer, no. 9, Association of British Picture Restorers, Kew, United Kingdom, pp. 9-10.
30
Bucher, Ward 1996. Dictionary of Building Preservation. New York, John Wiley & Sons. Carlyle, Leslie 2002. The Artist’s Assistant: Oil Painting Instruction Manuals and Handbooks in Britain 1800-1900 with Reference to Selected Eighteenth-century Sources. London, Archetype Publication Ltd.
31
Carswell, John 1968. New Julfa. The Armenian Churches and Other Buildings. Oxford, Clarendon Press.
32
Chilvers, Ian 2004. The Oxford Dictionary of Art, 3rd edition, London, Oxford University Press.
33
Clarke, Michael; Clarke, Deborah 2013. The Concise Oxford Dictionary of Art Terms, 2nd edition, London, Oxford University Press.
34
Croix, Horst, de la; Tansey, Richard G. 1975. Gardner’s Art Through the Ages, 6th edition. New York, Harcourt Brace Jovanovich Inc.
35
Gombrich, E. H. 1971. The Story of Art, no. New York, Phaidon Publishers.
36
García, María Mercedes 2010. Patrimonio Y Desarrollo, Boletin digital, no. 13, La Habana.
37
Harris, C. M. 2006. Dictionary of Architecture and Construction, 4th edition, New York, McGraw-Hill Companies Inc.
38
Hartt, Frederick 1989. Art: A History of Painting Sculpture Architecture, 3rd edition, New York, Harry N. Abrams Inc.
39
Merrifield, M. P. 1967. Original Treatises Dating from the XIIth to XVIIIth Centuries on the Arts of Painting, in Oil, Miniature, Mosaic, and on Glass, New York, Dover Publicatins.
40
Michaux, Jean Pierre 2005. Elsevier’s Dictionary of Art History Terms. Library of Congress Cataloging in Publication Data, London, Elsevier Ltd.
41
Moss, Mathew 1994. Caring for Old Master Paintings – Their Preservation and Conservation. Italy, Irish Academic Press.
42
Osborne, Harold. 1975. The Oxford Companion to Art, New York, Oxford University Press.
43
Plesters, Joyce; Lazzarini, Lorenzo 1976. Preliminary Observation on the Technique and Materials of Tintoretto. Conservation and Restoration of Pictorial Art, 7-26.
44
Pocobene, Gianfranco 2000. Resurrecting John Singer Sargent’s Triumph of Religion: Issues and Considerations for Future Conservation. The Conservation of Heritage Interiors, Canadian Conservation Institute, 9-16.
45
Roberge, Sophie; Forst, Elizabeth 2010. The Triumph of the Virgin by Wiliam Berczy: a Renaissance, Journal of the Canadian Association for Conservation, 35, pp 16-28.
46
Skaug, Erling 2006. The Third Element: Preliminary Notes on Parchment, Canvas and Fibres as Structural Components Related to the Grounds of Medieval and Renaissance Panel Paintings. Medieval Painting in northern Europe: Techniques, Analysis, Art History, Archetype, London, pp. 182-201.
47
Turner, Jane. 1996. The Dictionary of Art, volume 20, New York, Oxford University Press.
48
Uzielli, Luca 1995. Historical overview of Panel-Making Techniques in Central Italy. The structural Conservation of Panel Paintings, Los Angeles, Proceedings of a Symposium at the J. Paul Getty Museum.
49
Veliz, Zahira 1995. Wooden Panels and their Preparation for Painting from the Middle Ages to the Seventeenth Century in Spain. The Structural Conservation of Panel Paintings, Los Angeles, Proceedings of a Symposium at the J. Paul Getty Museum.
50
Villers, Caroline 2000. For Scenes of the Passion Painted in Florence around 1400. The Fabric of Images: European Paintings on Textile Supports in the Fourteenth and Fifteenth Centuries, London, Archetype Publication Ltd. 1-10.
51
Ward, Gerald W.R. 2008. The Grove Encyclopedia of Materials and Techniques in Art, New York, Oxford University Press.
52
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی ساختار و اجزای دفتر توجیهات در عصر صفوی
یکی از ابزارهای دیوان استیفا برای ثبت و ضبط دخلوخرج کشور دفاتر مالی بوده که برای تدوین آنها از شیوۀ خاصی پیروی شده است. از جملۀ این دفترها دفتر توجیهات بوده که به ثبت هزینههای جاری مملکت اختصاص داشته است. هدف این مقاله واکاوی ساختار و اجزای دفاتر توجیهات، چگونگی ثبت و ضبط آن و قوانین حاکم بر آن در عصر صفوی است. در این دفاتر، اطلاعات مربوط به هزینهها بهصورت مجزا در دو بخش «توجیهات» و «مقررات» نوشته شده است. سپس حوالهها، بروات و فرامین مالی در ذیل هر بخش بهطور جداگانه ثبت و ضبط و محل پرداخت مشخص میگردیده است. تمامی امور فوق را مستوفی کل بررسی و تصحیح میکرده تا هیچگونه خطایی در ثبت اطلاعات رخ ندهد. جامعۀ آماری ما، علاوه بر نسخ خطی و اسناد آرشیوی مربوط به علم استیفا، اسناد تشکیلات اداری آستان قدس رضوی بوده است.
https://jis.ut.ac.ir/article_59423_893b943d8507d7a2ce77bca5d40c8c91.pdf
2015-11-22
33
50
10.22059/jis.2017.59423
تاریخ صفویه
تشکیلات اداری
دیوان استیفا
دفاتر مالی
دفتر توجیهات
هوشنگ
خسروبیگی
1
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور
AUTHOR
الهه
محبوب
e.88.mahboob@gmail.com
2
دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه پیام نور
AUTHOR
آملی، محمد بن محمود شمسالدین (1377ق). نفایس الفنون فی عرایس العیون، به تصحیح ابوالحسن شعرانی، تهران، کتابفروشی اسلامیه.
1
اسناد موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
2
حسن بن علی. المرشد فی الحساب، نسخۀ کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ش21852.
3
خسروبیگی، هوشنگ (1381). مستوفی و مستوفیالممالک در دورۀ قاجار، نامۀ انجمن، ش8.
4
خوارزمی، ابوعبدالله (1362). مفاتیح العلوم، ترجمۀ حسین خدیوجم، تهران، علمی و فرهنگی.
5
دهخدا، علیاکبر (1377). لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران.
6
رساله در حساب سیاق (1103ق.)، نسخۀ کتابخانۀ آستان قدس رضوی، ش42033.
7
شاردن، ژان (1372). سفرنامۀ شاردن، ترجمۀ اقبال یغمایی، تهران، توس.
8
شهشهانی، عبدالوهاب (1284ق). بحر الجواهر، چاپ سنگی، کتابخانۀ آستان قدس رضوی، ش 23829.
9
شهیدی، سید جعفر (1364). شرح لغات و مشکلات دیوان انوری، تهران، علمی و فرهنگی.
10
علم سیاق (مجموعه)، نسخۀ کتابخانه مجلس، ش 6543.
11
فروغ اصفهانی، مهدی بن باقر (1378). فروغستان ، دانشنامۀ فن استیفا و سیاق، به تصحیح ایرج افشار، تهران، میراث مکتوب.
12
فلک علاء تبریزی (عبدالله بن علی)، قانون السعاده، نسخۀ کتابخانه ملی ملک، ش 3697.
13
فلور، ویلم (1394). تاریخچۀ مالی- مالیاتی ایران، از صفویه تا پایان قاجار، ترجمۀ مرتضی کاظمی یزدی، تهران، نشر تاریخ ایران.
14
کرمانی، ابواسحاق غیاثالدین، سریع الحساب، نسخۀ کتابخانۀ مجلس، ش 6544.
15
کرمانی، غیاثالدین محمد (951ق). رساله در سیاق، نسخۀ کتابخانۀ آستان قدس رضوی، ش7148.
16
مازندرانی، عبدالله محمد بن حسن بن کیا، رسالة فلکیه، نسخۀ کتابخانۀ مجلس، ش 6541.
17
منشی، منتجب الدین بدیع (1384). عتبه الکتبه، به تصحیح محمد قزوینی و عباس اقبال، تهران، اساطیر.
18
میرزا سمیعا، محمد سمیع (1378). تذکرة الملوک، سازمان اداری حکومت صفوی، با تعلیقات ولادیمیر مینورسکی، ترجمۀ مسعود رجبنیا، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، امیرکبیر.
19
میهنی، محمد بن عبد الخالق (1962). دستور دبیری، به تصحیح عدنان صادق ارزی، آنقره.
20
_________________ (1389). آیین دبیری، به تصحیح اکبر نحوی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
21
نصیری، میرزا علینقی (1371). القاب و مواجب دورۀ سلاطین صفویه، به تصحیح یوسف رحیملو، مشهد، دانشگاه فردوسی.
22
نفیسی، علیاکبر (1355). فرهنگ نفیسی (ناظم الاطباء)، کتابفروشی خیام.
23
ORIGINAL_ARTICLE
تداوم حضور و قدرت آل بویه در فارس، پس از انقراض رسمی (بر پایۀ گورنوشتهای از سدۀ هفتم هجری مکشوفه در فورگِ داراب)
کشف اتفاقی چند تکه از یک کتیبۀ متعلق به سدۀ هفتم هجری در منطقۀ فورگ شهر داراب، در نزدیکی قلعۀ مشهور به بهمن، بابی تازه برای جستجو و ردیابی بازماندگان آل بویه پس از انقراض رسمی آنان گشود. شناسایی عناوین و القاب و نام متوفی، که آشکارا شهریار دیلمی دانسته شده است، این موضوع را تقویت کرد. جستجوی مجدد منجر به کشف کامل اجزای گمشدۀ کتیبه شد. از سوی دیگر، متن تاریخ منظوم دفتر دلگشا، که در زمرۀ منابع مهم تاریخ محلی فارس در دورۀ مورد نظر شمرده میشود، گره از کار شناسایی متوفی و دیگر دیلمیان این خطه در سدۀ هفتم و هشتم گشود. در این مقاله به بازسازی قطعات گورنبشتۀ مکشوفه، شناسایی صاحب گور و چگونگی و تداوم نقش بویهیان در قدرت سیاسی فارس پرداخته شده است.
https://jis.ut.ac.ir/article_59424_b49648c8456156d6d14285633d09a2b6.pdf
2015-11-22
51
63
10.22059/jis.2016.59424
تاریخ فارس
آل بویه
روادیان
فورگ داراب
ارجاسب بن محمد بن وهسودان
عمادالدین
شیخالحکمایی
emad_hokamaii@yahoo.com
1
کارشناسی ارشد باستانشناسی دانشگاه تهران
AUTHOR
میرزامحمد
حسنی
2
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد واحد شاهرود
AUTHOR
پینوشتها:
1
[1] . محل کاوش غیرمجاز از شمال و شرق با روستای نصیرآباد، از غرب با روستای نصرت و از جنوب با ارتفاعات قلعۀ بهمن همجوار است.
2
[1] . از آقای علی پرویزی، ریاست وقت ادارة میراث فرهنگی داراب، و کارمندان محترم آن اداره، آقایان نادر گنجی خواهان و محمد حیدرینسب، و همچنین از آقای منصور محمودنژاد، مسؤول محترم پایگاه میراث فرهنگی فورگ، و آقای رسول اخگر، از پژوهشگران محلی فورگ، سپاسگزاریم.
3
[1] . این تاریخ درست سه ماه پس از مرگ هلاکوخان (بنیانگذار سلسلة ایلخانی) و همزمان با آغاز حکومت اباقاخان (حک 663-680 ق) است. هولاکوخان در نوزدهم ماه ربیعالاخر سال 663 ق درگذشته است (آیتی، 1383: 38).
4
[1] . در متن کتاب «شهردار» آمده است. مصحح در ص 60 پاورقی 223 «شهردار» را با «شهریار» معادل دانسته است.
5
[1] . احتمالاً با شیخ حسن دیلمی یکی است.
6
[1] . در نسخه چاپی: خردمند[و] دانادل [و] پیشبین
7
[1] . در هر دو نسخۀ چاپی به صورت «ندیمان» آمده است؛ شاید «نریمان» به معنی پهلوان.
8
[1] . مصحح در متن «دسمان(؟)» آورده است. حرف دوم کلمه بهیقین "ه" و این کلمه به نظر «دهمان» است.
9
[1] . در نسخۀ عکسی چاپ مسکو، «تبریز» (ص 119) و در نسخۀ تصحیحشده «نیریز» آمده است. به دلایلی که در همین مقاله اشاره شده است، مسلماً «تبریز» صحیح است.
10
[1] . ملکه نبت وهسودان بن محمّد (مجملالتواریخ، 1391)؛ ابومنصور وهستودان و هودان بن محمّد (سفرنامۀ ناصرخسرو، 8-9)؛ علی بن وهسودان (جامعالتواریخ، 13).
11
[1] . جالب است که پس از گذشت هفت سده هنوز این قلعة تاریخی به نام بهمن معروف است. این بدان معناست که کارهای او در این دوره آنچنان قابل توجه بوده که قلعهای که محتملاً قبل از او نیز وجود داشته به نام بهمن شهرت یافته است. کهنترین سندی که به وجود کوهی در پُرگ یا فورگ اشاره کرده کتیبۀ داریوش اول است. داریوش در کتیبة بیستون، در شرح شکست یکی از شورشیان به نام وهیزداته، اشاره به مکانی به نام «کوه پرگا» میکند. در آنجا سپاهیان او موفق میشوند شورش بزرگ وهیزداته را سرکوب کنند (لوکوک، 1389: 240؛ کتیبة بیستون، بند 42). سرکوبی شورش وهیزداته در 15 یا 16 ماه ژوئیۀ سال 521 پ.م اتفاق افتاده است (کخ، 1379: 56؛ داندامایف، 1373: 358). تطبیق پرگای مذکور در کتیبة بیستون با فورگ امروزی را اکثر پژوهشگران پذیرفتهاند (کخ، همانجا؛ توین بی، 1388: 107).
12
منابع
13
آیتی، عبدالمحمد (1383). تحریر تاریخ وصاف، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
14
توینبی، آ. و دیگران (1388). جغرافیای اداری ایران باستان، ترجمة همایون صنعتیزاده، تهران، موقوفات دکتر محمود افشار.
15
داندامایف، م. آ. (1373). ایران در دوران نخستین پادشاهان هخامنشی، ترجمة روحی ارباب، تهران، علمی و فرهنگی.
16
دیلمی، ابوالحسن (1363). سیرت شیخ کبیر ابوعبدالله ابن خفیف شیرازی، ترجمة فارسی رکنالدین یحیی بن جنید شیرازی، به تصحیح. ا. شیمل- طاری، به کوشش توفیق سبحانی، تهران، بابک.
17
رشیدالدین فضلالله همدانی (1381). جامع التواریخ، به تصحیح محمدتقی دانش پژوه و محمد مدرسی زنجانی، تهران، علمی و فرهنگی.
18
شبانکارهای، صاحب (1965). دفتر دلگشا (چاپ عکسی)، به کوشش رسول هادیزاده، ادارۀ انتشارات دانش، شعبۀ ادبیات خاور، مسکو.
19
شبانکارهای، صاحب (1389). دفتر دلگشا، به تصحیح غلامحسین مهرابی و پروانه کیانی، شیراز، آوند اندیشه و بنیاد فارسشناسی.
20
شبانکارهای، محمد بن علی بن محمد (1376). مجمع الانساب، به تصحیح میرهاشم محدث، تهران، امیرکبیر.
21
شیخ الحکمایی، عمادالدین (1372-1374). «کتیبههای کوفی کازرون»، وقف میراث جاویدان، ش مسلسل 4، 6، 10.
22
شیرازی، عیسی بن جنید (1363). تذکرة هزار مزار، تصحیح نورانی وصال، شیراز، کتابخانة احمدی.
23
فقیهی، علیاصغر (1366). آل بویه، نخستین سلسلة قدرتمند شیعه و نمونهای از زندگی جامعه اسلامی در قرنهای چهارم و پنجم، تهران، صبا.
24
کخ، هایده ماری (1379). پژوهشهای هخامنشی، ترجمة امیرحسین شالچی، تهران، آتیه.
25
لسترنج، گی (1377). جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمة محمود عرفان، تهران، علمی و فرهنگی.
26
لوکوک، پییر (1389). کتیبههای هخامنشی، ترجمة نازیلا خلخالی، تهران، فرزان روز.
27
مادلونگ، ویلفرد (1372). سلسلههای کوچک شمال ایران، در تاریخ ایران کمبریج، ج4، گردآوردۀ ریچارد فرای، ترجمۀ حسن انوشه، تهران، امیرکبیر.
28
مجمل التواریخ و القصص (1383). به تصحیح ملکالشعرای بهار، تهران، دنیای کتاب.
29
مستوفی، حمدالله (1387). تاریخ گزیده، به تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر.
30
مهرآبادی، میترا (1387). تاریخ سلسلههای محلی ایران، تهران، دنیای کتاب.
31
ناصر خسرو (1363). سفرنامة حکیم ناصر خسرو قبادیانی مروزی، به تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران، زوار.
32
نطنزی، معینالدین (1383). منتخب التواریخ معینی، به تصحیح پروین استخری، تهران، اساطیر.
33
نفیسی، سعید (1382). محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، تهران، امیرکبیر.
34
ORIGINAL_ARTICLE
ملاحظاتی دربارۀ گزارش اولیا چلبی از ایران
اولیا چلبی (1020ق/1611م- ؟)، سیاح ترک اهل عثمانی، در طول مسافرتی که بیش از چهل سال به طول انجامیده، سرزمینهای قلمرو دولت عثمانی و ممالک مجاور را سیاحت نموده و مشاهدات خود را در سیاحتنامۀ بزرگی ثبت و ضبط کرده است. اولیا چلبی در طول عمر خود سه سفر به ایران عصر صفوی داشته: اولی در1056ق/ 1646م به آذربایجان و قفقاز، سفر دوم در 1057ق/1647م، که بسیار کوتاه بوده، و سفر سوم در 1065ق/ 1655 م، به آذربایجان و مناطق غربی و مرکزی ایران. تمامی این سفرها به عنوان مأموریتی رسمی و با هدف انجام وظایف محولۀ حکومتی انجام یافته است. مناسبات ایران و عثمانی در اثنای مسافرتهای اولیا چلبی به ایران تحت تأثیر معاهدۀ ذهاب (1048ق/ 1639م) در حالتی دوستانه و نه خصمانه قرار داشت. در این سالها، هیأتهای سیاسی متعددی از سوی دولتین ایران و عثمانی به ممالک هم فرستاده میشد تا مناقشات و سوء تفاهمات مرزی را حل و فصل نموده، مانع از گسترش اختلافات و اخلال در مفاد عهدنامۀ مزبور گردند. اولیا چلبی به عنوان کارگزاری رسمی، در چند نوبت سفر به ایران، در کنار وظایف سفارتی خود، اقدام به یادداشتهایی از مشاهدات و شنیدههای خود از مکانها و اشخاصی کرده که در طی سفر با آنها روبرو شده است. مطالعۀ این یادداشتها میتواند ما را در درک بهتر فضای فرهنگی و سیاسی حاکم بر دو جامعۀ ایران و عثمانی یاری کند. نظرات اولیا چلبی را میتوان الگویی برای فهم دیدگاه عثمانیها از جامعه و سیاست ایران اواخر صفوی، مصادف با عصر شاه صفی و شاه عباس دوم، تلقی کرد. گزارشهای این سیاح در ایران، در کنار اطلاعات فراوانی که از اوضاع سیاسی و اداری صفوی ارائه میکند، برای بازیابی و بازسازی جغرافیای تاریخی و فرهنگی ایران عصر مزبور بسیار سودمند خواهد بود. این مقاله در نظر دارد نقشۀ حرکت اولیا چلبی در ایران را با توجه به ویژگیهای مسیرها و شهرهای طیشده بازسازی کند و سپس به تحلیل دیدگاههای او در چارچوب مناسبات صفوی عثمانی بپردازد.
https://jis.ut.ac.ir/article_59425_5ade48518d6f863600d226cb07e0aa86.pdf
2015-11-22
65
84
10.22059/jis.2016.59425
سفرنامهنویسی
جغرافیای فرهنگی
مناسبات سیاسی
صفویه
امپراتوری عثمانی
سفرنامة اولیا چلبی
رسول
عربخانی
rasoularabkhani@yahoo.com
1
استادیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور
AUTHOR
صدری، منیژه (1393). ایران و ایرانی در سفرنامۀ ابنبطوطه و اولیای چلبی، فصلنامۀ تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، سال بیست و چهارم، دورۀ جدید، ش 23، پیاپی 113.
1
نخجوانی، حاج حسین (1338). ترجمه و تلخیص سیاحتنامۀ اولیا چلبی، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ش 50، 261-301.
2
Çelik Şavk, Ülkü 2011. Sorularla Evliya Çelebi, İnsanlık Tarihine Yön Veren Yirmi Kişiden Biri, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araitırmaları Enstitösü, Ankara.
3
Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 1995. İSAM Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, XI, İstanbul.
4
Evliya Çelebi, Mehmet Zilli Oğlu 1986. Tam Metin Seyahatname, Üçdal Neşriyat, I, II, IV, VII, IX, İstanbul.
5
Küpeli, Özer 2011. Evliya Çelebi’nin İlk İran Seyahati Güzergahı ve Kalelere İlişkin Bilgiler, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XI/2, s. 69-97.
6
Selaniki Mustafa Efendi 1999. Tarih-i Selaniki, Hazırlayan: Mehmet İpşirli, C.I, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
7
Tarihi Osman paşa 2001. Hazırlayan: Yunns Zeyrek, T.C.Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
8
ORIGINAL_ARTICLE
تاریخ اجتماعی و اقتصادی شهر خوانسار در عصر قاجار
خوانسار یکی از شهرهای معتبر ناحیۀ اصفهان در روزگار حاکمیّت قاجار بوده است. از این شهر در متون تاریخی بهکرّات یاد شده و شهر بهکرات مورد بازدید سفرنامهنویسان اروپائی قرار گرفته است. حضور بزرگان فرهنگ و هنر و تولیدات مصنوعات متنوّع تجاری را میتوان از اصلیترین عواملی دانست که موجب شهرت این شهر در دورۀ قاجار میشده است. اگرچه امروزه شواهد اندکی از آثار و ابنیۀ تجاری، مثل بازار و کاروانسرای عصر قاجار این شهر، برجای مانده و تنها نشان آنها را در اسناد تاریخی یا اذهان ساکنان آن میتوان جستجو نمود، امّا بررسی علل رشد و افول آن میتواند در تصمیمگیری برای رونق مجدد شهر مفید باشد. از آنجا که تاکنون پژوهش مستقلی در این باره نشده است، در مقالۀ حاضر تلاش گردیده تا نتایج مطالعات میدانی و اسنادی نگارندگان دربارۀ اوضاع اجتماعی و اقتصادی شهر در طول دورۀ قاجاریه عرضه شود.
https://jis.ut.ac.ir/article_59426_3fea5193ccfbc6d559a75c760469d32e.pdf
2015-11-22
85
104
10.22059/jis.2016.59426
تاریخ محلّی
تاریخ اجتماعی
تاریخ اقتصادی
دورۀ قاجار
شهر خوانسار
حسن
کریمیان
hkarimi@ut.ac.ir
1
دانشیار باستانشناسی دانشگاه تهران
AUTHOR
حسین
صدیقیان
hossein.sedighian@gmail.com
2
دانشجوی دکتری باستانشناسی دانشگاه تهران
AUTHOR
آل داوود، سیّدعلی (1378). دو سفرنامه از جنوب ایران، چاپ دوّم، تهران، امیرکبیر.
1
ابنالرّضا، مهدی (1382). ضیاء الأبصار فی ترجمه علماء خوانسار، 4ج، قم، مؤسسه انصاریان للطباعه و النشر.
2
اشرفالکتابی، منوچهر (1359). «خونسار، خوانسار یا خانسار؟»، تحقیقات کتابداری و اطّلاعرسانی دانشگاهی، ش12، صص 51-62.
3
اصفهانیان، کریم و دیگران (1385). اسناد تاریخی خاندان غفّاری، ج2، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
4
اصفهانی، محمّد مهدی بن محمّدرضا (1340). نصف جهان فی تعریف الاصفهان، به تصحیح منوچهر ستوده، تهران، چاپخانۀ موسوی.
5
اعتمادالسلطنه، محمّد حسن خان (1367). تاریخ منتظم ناصری، به تصحیح محمّد علی رضوانی، تهران، نشر دنیای کتاب.
6
اعظام قدسی، حسن (اعظام الوزرا) (1379). خاطرات من یا تاریخ صدسالۀ ایران، 2ج، تهران، نشر کارنگ.
7
افشار، حسنعلی خان (1382). سفرنامۀ لرستان و خوزستان، به تصحیح حمید رضا دالوند، ج1، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
8
افضلالملک، غلامحسین (1361). افضلالتواریخ، به تصحیح منصوره اتّحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران، نشر تاریخ ایران.
9
_____________ (1379). سفرنامۀ اصفهان، به کوشش ناصر افشارفر، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
10
امینی، عبدالحسین (1386). کاروان عشق و جاوداننامۀ خوانسار، خوانسار، انتشارات قلمرو قلم.
11
انصاری رنانی، قاسم؛ کرمانی، قنبرعلی (1380). تجارت در دورۀ قاجاریه، تهران، انتشارات دانشگاه علّامه طباطبایی.
12
اوبن، اوژن (1362). ایران امروز، 1906 – 1907م، ترجمۀ علیاصغر سعیدی، تهران، زوّار.
13
بخشی، یوسف (1336). تذکرۀ شعرای خوانسار، تهران، مؤسسۀ مطبوعاتی میرپور.
14
بروگش، هینریش (1367). سفری به دربار سلطان صاحبقران، ترجمۀ مهندس کردبچه، ج2، تهران، اطّلاعات.
15
بغدادی، صفیالدین (1412). مراصد الاطّلاع علی اسماء الامکنه و البقاع، به تصحیح علی محمّد البجاوی، ج1، بیروت، دارالجیل.
16
بمبرگ، جیمز؛ ملویل، چارلز (2002). تصاویری از ایران، عکسهای لارنس لاکهارت در دهۀ 1920 تا 1950م، مرکز مطالعات خاورمیانه و اسلامی دانشگاه کیمبریج.
17
پروندۀ ثبتی کاروانسرای باقری در فهرست آثار ملّی کشور، به شمارۀ 14190 و تاریخ ثبت 9/11/1384.
18
پروندۀ ثبتی تیمچۀ میرزا محمّد حقیقت در فهرست آثار ملّی کشور، به شمارۀ 1168 و تاریخ ثبت شهریور 1354.
19
پولاک، یاکوب ادوارد (1368). سفرنامۀ پولاک، ایران و ایرانیان، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی.
20
تبیانالملک تبریزی، علیرضا (1388). «سفرنامۀ عتبات»، مجموعۀ سفرنامههای خطّی فارسی، ج2، به تصحیح هارون وهومن، تهران، اختران.
21
جکسن، آبراهام والنتاین ویلیامز (1369). سفرنامۀ جکسن، ترجمۀ منوچهر امیری و فریدون بدرهای، تهران، خوارزمی.
22
چریکف (1358). سیاحتنامۀ مسیو چریکف، ترجمۀ آبکار مسیحی، به اهتمام علیاصغر عمران، تهران، کتابهای جیبی.
23
حبیبی، حسن؛ وثوقی، محمّدباقر (1378). بررسی تاریخی، سیاسی و اجتماعی اسناد بندرعبّاس، تهران، بنیاد ایرانشناسی.
24
حکیم، محمّدتقی خان (1366). گنج دانش، جغرافیای تاریخی شهرهای ایران، به اهتمام محمّدعلی صوفی و جمشید کیانفر، تهران، انتشارات زرّین.
25
خاوری شیرازی، فضلالدّین عبدالنبی (1380). تاریخ ذوالقرنین، به تصحیح ناصر افشارفر، 2ج، تهران، سازمان چاپ و انتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
26
خسروی، رضوان (1388). «بازخوانی یک سند پیمان در اجرای عدالت در سنه 1323هـ.ق»، وقف، میراث جاویدان، ش67، صص 52 – 57.
27
خواندمیر، غیاثالدّین بن همام (1380). تاریخ حبیبالسیّر، ج3، تهران، خیّام.
28
خوانساری، سیّد محمود، رسالۀ غیبیه، نسخۀ خطی شمارۀ 10/1136 کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.
29
خوانساری، محمّد باقر بن زینالعابدین، بیتا، روضات الجنّات فی احوال العلماء و السادات، 8 ج، قم، نشر اسماعیلیان.
30
خورموجی، محمّدجعفر (1344). تاریخ قاجار، حقایقالأخبار ناصری، به تصحیح حسین خدیوجم، ج2، تهران، زوّار.
31
دفترچۀ جمع و خرج سال 1302هـ.ق قصبۀ خوانسار و توابع، نسخۀ کتابخانه مجلس، ش IR10 – 29174.
32
دو سرسی، لوران (1362). ایران در 1839–1840م، سفارت فوقالعاده کنت دوسرسی، ترجمۀ احسان اشراقی، تهران، نشر دانشگاهی.
33
دهخدا، علیاکبر (1373). لغتنامۀ دهخدا، زیر نظر محمّد معین و جعفر شهیدی، 14ج، تهران، دانشگاه تهران.
34
راوندی، مرتضی (1382). تاریخ اجتماعی ایران، ج 2، تهران، نشر نگاه.
35
رضاقلی میرزا قاجار (1373). سفرنامۀ رضاقلی میرزا نایبالایاله، به تصحیح اصغر فرمانفرمایی قاجار، تهران، اساطیر.
36
رضائی، امید (1390). درآمدی بر اسناد شرعی دورۀ قاجار، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
37
زمانینژاد، علیاکبر (1378). «کتابشناسی و نسخهشناسی دانشمندان خوانسار»، آئینه پژوهش، ش 55-56، صص 164-185.
38
زهرایی، فضلالله (1341). دورنمای خوانسار، تهران، چاپ رنگین.
39
_________ (1370). گلستان خوانسار، تهران، نشر مؤّلف.
40
سالنامۀ آماری استان اصفهان، تهران، بهکوشش مرکز آمار ایران، 1391.
41
سپهر، عبدالحسین خان (1386). مرآتالوقایع مظفّری، به تصحیح عبدالحسین نوائی، ج1، تهران، میراث مکتوب.
42
سپهر، محمّدتقی (1377). ناسخ التّواریخ، به تصحیح جمشید کیانفر، تهران، اساطیر.
43
سمرقندی، کمالالدّین عبدالرزاق (1383). مطلعالسّعدین و مجمعالبحرین، به تصحیح عبدالحسین نوائی، ج2، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
44
سیرو، ماکسیم (1357). راههای باستانی ناحیه اصفهان و راههای باستانی وابسته به آنها، ترجمۀ مهدی مشایخی، تهران، سازمان ملّی حفاظت آثار باستانی ایران.
45
شاهارزانی، محمّد اکبر بن محمّد، بیتا، مفرّحالقلوب، شرح قانونچۀ چغمینی، مطبعه الاسلامیه.
46
شهرهای ایرانشهر (1389). پژوهش گروهی بنیاد ایرانشناسی، ج4: خارک - دیهوک، تهران، بنیاد ایرانشناسی.
47
شهری، جعفر (1383). طهران قدیم، 5ج، تهران، معین.
48
شیروانی، زینالعابدین بن اسکندر، بیتا، بستانالسّیاحه، تهران، سنائی.
49
شیروانی، زینالعابدین بن اسکندر (1339). ریاض السّیاحه، تصحیح حامد ربّانی، تهران، سعدی.
50
عارفی، یوکابد (1389). «میرزا محمود محقق خوشنویس خوانساری از نگاه اسناد مجلس سنا»، مجلّه پیام بهارستان، س2، ش7، صص 271-284.
51
عینالسّلطنه، قهرمان میرزا سالور (1374). روزنامة خاطرات عینالسّلطنه، به تصحیح مسعود سالور و ایرج افشار، ج 7، تهران، اساطیر.
52
غفّاری کاشانی، قاضی احمد (1414). تاریخ نگارستان، به تصحیح مرتضی مدّرس گیلانی، تهران، کتابفروشی حافظ.
53
فراهانی، حسن (1385). روزشمار تاریخ معاصر ایران، ج2، تهران، مؤسسۀ مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
54
فرّخی یزدی، محمّد (1380). مجموعه اشعار فرّخی یزدی، تهران، نگاه.
55
فرهادی، مرتضی (1369). نامۀ کمره، چند برش در فرهنگ کشاورزی و دامداری کمره، ج2، تهران، امیرکبیر.
56
فسائی، حسن بن حسن (1382). فارسنامة ناصری، به تصحیح منصور رستگار فسائی، 2ج، تهران، امیرکبیر.
57
قبادیان، وحید (1373). بررسی اقلیمی ابنیۀ سنّتی ایران، تهران، دانشگاه تهران.
58
کرزن، جرج (1380). ایران و قضیّۀ ایران، ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی، ج1، تهران، علمی فرهنگی.
59
گرنی، جان؛ صفتگل، منصور (1387). قم در قحطی بزرگ 1288هـ.ق، قم، کتابخانۀ آیتالله مرعشی نجفی و گنجینۀ جهانی مخطوطات اسلامی.
60
گیلانتز، پطرس دی سرکیس (1371). سقوط اصفهان، ترجمۀ محمّد مهریار، اصفهان، گلها.
61
لاکهارت، لارنس (1383). انقراض سلسلۀ صفویه، ترجمۀ اسماعیل دولتشاهی، تهران، علمی و فرهنگی.
62
لوی، حبیب (1339). تاریخ یهود ایران، ج3، تهران، کتابفروشی بروخیم.
63
مافروخی اصفهانی (1385). ترجمۀ محاسن اصفهان، به کوشش عبّاس اقبال آشتیانی، اصفهان، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
64
مجدی، محمّد بن ابیطالب (1362). زینتالمجالس، تهران، سنائی.
65
محبوبی اردکانی، حسین (1374). چهل سال تاریخ ایران، به کوشش ایرج افشار، ج1، تهران، اساطیر.
66
محمّد میرزا قاجار (1364). سفرنامۀ سیفالدّوله معروف به سفرنامة مکّه، به تصحیح علیاکبر خداپرست، تهران، نی.
67
مختاری، رضا (1372). «نسخههای خطّی کتابخانۀ مدرسۀ علوی خوانساری»، آئینۀ پژوهش، س3، ش22، صص 92-106.
68
ملکالمورّخین، عبدالحسین خان (1386). مرآت الوقایع مظفّری، به تصحیح عبدالحسین نوایی، 2ج، تهران، میراث مکتوب.
69
ملکم، سر جان (1380). تاریخ کامل ایران، ترجمۀ میرزا اسماعیل حیرت، ج2، تهران، افسون.
70
مورتنسن، اینگه دمانت (1377). کوچنشینان لرستان، ترجمۀ محمّد حسین آریا، تهران، پژوهنده.
71
موریه، جیمز (1386). سفرنامۀ جیمز موریه، ترجمۀ ابوالقاسم سرّی، 2ج، تهران، توس.
72
موسوی خوانساری، میر سیّد ابوالقاسم (1351). مناهج المعارف در بیان اصول دین، با مقدّمه و حواشی میر سیّد احمد روضاتی، تهران، چاپخانۀ حیدری.
73
مهری خوانساری، سیّد حمید (1392). اسناد بومی خوانسار موجود در مدرسۀ حضرت ولی عصر (عج) خوانسار، قم، مجموع ذخائر اسلامی.
74
میرزای قمی، ابوالقاسم (1378). غنایم الایّام فی مسائل الحلال و الحرام، 6 ج، قم، مکتب الأعلام الاسلامی.
75
میرمحمّدی، حمیدرضا (1378). جغرافیای خوانسار، 2 ج، قم، سلمان فارسی.
76
میرمحمّدی، حمیدرضا (1382). «مسجد آقا اسدالله خوانسار و موقوفات آن»، وقف، میراث جاویدان، ش41 - 42، صص 61 - 64.
77
مینورسکی، ولادیمیر (1387). ایران در زمان نادر شاه، ترجمۀ رشید یاسمی، به تصحیح علیاصغر عبدالهی، تهران، دنیای کتاب.
78
ناصرالدّین شاه قاجار (1372). شهریار جادّهها، به تصحیح محمّدرضا عبّاسی و پرویز بدیعی، تهران، سازمان اسناد ملّی ایران.
79
نمی از یم: یادوارهای از مرحوم آیتالله حاج سید محمّدعلی ابنالرّضا، 1389. قم، انتشارات انصاریان.
80
نوایی، عبدالحسین (1383). مهد علیا به روایت اسناد، تهران، اساطیر.
81
نورانی، مرتضی (1383). «راهزنی در جادّههای ایالت اصفهان و اتباع بیگانه»، مجلّه دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، ش36-37، صص 151 – 182.
82
والیزادۀ معجزی، محمّدرضا (1380). تاریخ لرستان در روزگار قاجار، به تصحیح حسین و محمّد والیزادۀ معجزی، تهران، حروفیّه.
83
یزدی، شرفالدّین علی (1387). ظفرنامه، به تصحیح سیّد مسعود میرمحمّدصادق و عبدالحسین نوائی، ج2، تهران، کتابخانۀ، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
84
یاقوت حموی (1995). معجمالبلدان، ج2، بیروت، دار صادر.
85
یوسفینیا، راضیه (1388). اسناد تجاری ادوار اوّل تا پنجم مجلس شورای ملّی (1285 – 1304هـ.ش)، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
86
Kinneir, John Macdonald (1973). A Geographical Memoir of the Persian Empire, New York, The Middle East Collection.
87
Yeroushalmi, D. (2009). The Jews of Iran in the Nineteenth Century, Leiden.
88
ORIGINAL_ARTICLE
نیمیم ز ترکستان نیمیم ز فرغانه: جستاری در بازشناسی هویت سارتها از منظر پیوندهای فرهنگی و تمدنی ایران با آسیای مرکزی
فرارود یا ماوراءالنهر، هرچند امروزه، آسیای مرکزی نام گرفته است، به لحاظ تاریخی بخشی از مجموعۀ فرهنگی و تمدنی ایران بوده است. «سارت»، که واژهای رایج در زبان ترکی جغتایی است، تا آستانه سدۀ بیستم میلادی لفظی پرکاربرد برای نامیدن بخش چشمگیری از مردم یکجانشین آسیای مرکزی به شمار میرفت. این اصطلاح در فضای پرآشوب و متحول پس از انقلاب روسیه، از دایرۀ مطالعات قومشناسی و بررسیهای آماری آسیای مرکزی حذف شد و جای خود را به نامهای قومی ازبک، قرقیز و غیره داد. طبق یافتههای برخی خاورشناسان برجستۀ روس، شواهد موجود در گزارش سیاحان سدۀ سیزدهم هجری/نوزدهم میلادی و بررسیهای آماری روسها در اواخر همین سده، سارتها افزون بر این که بخش معین و پرجمعیتی از مردم یکجانشین آسیای مرکزی را تشکیل میدادند، پیوندهای مشخص و آشکاری با ایران و فرهنگ و تمدن ایرانی داشتند. جستار پیش رو، با تکیه به اطلاعات گردآوری شده از منابع دست اول و تحلیل این اطلاعات، کوشیده است پرتوی بر این موضوع بیفکند. نتیجة تحقیق نشان میدهد که اولاً تا آستانه انقلاب بلشویکی، سارت نام معینی برای جمعیت وسیعی از شهرنشینان و روستانشینان آسیای مرکزی بوده است، و ثانیاً هویت این مردم از هویتهای قومی متمایز بوده است و حذف آن از ادبیات قومی آسیای مرکزی نتیجة ابهام در ارائۀ تعریفی درست از آن و همنوایی هویتخواهی «جدیدیها» با سیاستهای پس از انقلاب بلشویکی در آسیای مرکزی بوده است.
https://jis.ut.ac.ir/article_59427_e5b39359a87c2d2bfc7827cee5840633.pdf
2015-11-22
105
124
10.22059/jis.2016.59427
سارت
ایران
فرارود
آسیای مرکزی
جدیدیه
جواد
مرشدلو
morshedlau@gmail.com
1
دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه تهران
AUTHOR
منابع
1
ابوالغازی بهادرخان (1871). شجرۀ ترک، به تصحیح پیتر دمزن، سن پترزبورگ.
2
اشپولر، برتولد و دیگران (1376). آسیای میانه، مجموعۀ مقالات تاریخی، ترجمۀ کاوه بیات، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی.
3
امیرعلیشیر نوایی (1966). محاکمهاللغتین، لیدن، بریل.
4
_________ (1961). مجالسالنفائس، به تصحیح سویمه غنیوا، تاشکند.
5
بارتولد، ولادیمیر (1376). تاریخ ترکهای آسیای میانه، ترجمۀ غفار حسینی، تهران، توس.
6
پاشینو، پتر ایوانویچ (1372). سفرنامة ترکستان (ماوراءالنهر)، ترجمۀ مادروس داودخانوف، به کوشش
7
جمشید کیانفر، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
8
رشیدالدین فضلالله همدانی (1373). جامعالتواریخ، به تصحیح محمد روشن و مصطفی موسوی، تهران، البرز.
9
ظهیرالدین محمد بابر (1995). بابرنامه، به تصحیح مانو ایزدی، کیوتو.
10
____________ (1309ق). بابرنامه موسوم به تزوک تیموری...، ترجمه [به فارسی] بایرامخان، چاپ عکسی، بمبئی.
11
کاشغری، محمود بن حسین (1333ق.). دیوان لغات الترک، چاپ معلم رفعت، استامبول.
12
کستنکو، کاپیتان اتاماژور (1383). شرح آسیای مرکزی و انتشار سیویلیزاسیون روسی در آن، ترجمۀ مادروس داودخانف، به کوشش غلامحسین زرگرینژاد، تهران، مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
13
محمدحکیم خان (2006). منتخب التواریخ، به تصحیح یابوئی کاباهارا و کوئیچی هانه دا، 2 جلد، توکیو، مؤسسة مطالعة فرهنگها و زبانهای آسیا و آفریقا.
14
موزر، هانری (1356). سفرنامۀ ترکستان و ایران، ترجمۀ علی مترجم، به کوشش محمد گلبن، تهران، سحر.
15
میرزا مهدیخان استرآبادی (1384). درۀ نادره، به تصحیح سید جعفر شهیدی، تهران، علمی و فرهنگی.
16
Abashin, S. 2008a. “Vozvrashchenie Sartov? Metodologia i ideologia v postsovetskikh nauchnikh diskussiakh”, Antropologicheskikh Forum, no. 10, pp. 252-278.
17
Abašin, S. 2009.“ ‘Les sartes un people d’avenir’: l’ethnographie et l’Empire au Turkestan russe”, Cahiers d’Asie centrale, 17/18, Le Turkestan russe: une colonie come les autres?, pp. 353-379.
18
Abashin S. et al. (eds.) 2008b. Tsentral Azia v sostave rossiskoi imperii, Moskow, Novoe literaturnoe obozrenie.
19
Abashin, S. et al. 2011. “Soviet Rule and the Delineation of Borders in the Ferghana Valley” in S. F. Starr et al., (eds.), Ferghana Valley, The Heart of Central Asia, New York & London, Rutledge, Curzon.
20
Abdullaev, Kamaludin and Ravshan Nazarov 2011. “The Ferghana Valley under Stalin, 1929-1953” in S. F. Starr et al., Ferghana Valley, the Heart of Central Asia, London & New York, Rutledge, Curzon, pp. 119-139.
21
Aman, Alikhan 2016. “Ob etimologii, znacheniakh I istorii slova “Sart”’, retrieved from: http://old.abai.kz/content/alikhan-aman-ob-etimologii-znacheniyakh-i-istorii-slova-sart.
22
Asimov, Muhammad S. 1992. “Description of the project”, in Asimov et al., History of the Civilizations of Central Asia, 6 vols. UNESCO: 1992-2005, vol. I.
23
Bartol’d, V. V.1964a. “Eshcho o slove ‘Sart”, Sochinenia, vol. 2/1I, Moscow, pp. 310-315.
24
________1964b. “O prepodavanii tuzemnikh narechii v samarkande”, Sochinenia, vol. 2/1I, Moscow, pp. 303-305.
25
________1964c. “Sart”, Sochinenia, vol. 2/1I, Moscow, pp. 527-530.
26
________1964d. “vmesto otveta g-nu Lapina”, Sochinenia, vol. 2/1I, Moscow, pp. 306-309.
27
________, ]and M. E. Subtelny]1997. “Sart”, in Encyclopedia of Islam, 2th edition, vol. 9, p. 67-68.
28
Becker, Seymour 2004. Russia’s Protectorates in Central Asia: Bukhara and Khiva, 1865-1924, London & New York, Rutledge and Curzon.
29
Beckwith, Christopher I. 2009. Empires of the Silk Road: A History of Central Eurasia from the Bronze Age to the Present, Princeton, Princeton University Press.
30
Bounoutian, George A. 1998. The Khanate of Erevan under Qajar Rule, 1795-1827, Columbia University, New York.
31
Bregel, Yuri 2003. An Historical Atlas of Central Asia, Leiden & Boston, Brill.
32
Campbell, Elena 2007. “The Muslim Problem in Late Imperial Russia”, in J. Burbank, M. von Hagen and A. Remnev (eds.), Russian Empire, Space, People and Power, 1700-1930, Bloomington & Indianapolis.
33
Carpini, Friar Giovanni Diplano 1996. The story of the Mongols whom we call the Tatars, translated by Eril Hildinger, Boston, 1996.
34
Crews, Robert D. 2006. For Prophet and Tsar, Islam and Empire in Russia and Central Asia, Harvard University Press.
35
Curzon, George N. 1889. Russia in Central Asia in 1889 and the Anglo-Russian Question, London.
36
Curtis, William E. 1911. Turkestan: the Heart of Asia, New York.
37
Dadkhah Tashkandi and Mulla Muhammad Yunus Djan Shighavul 2001. The Life of ‘Alimqul, A Native Chronicle of Nineteenth Century Central Asia, ed. And trans. By Timur K. Beisembiev, Routledge and Curzon.
38
d'Encausse, H. Carrère 1962. “La politique culturelle du pouvoir tsariste au Turkestan (1867-1917) ”, Cahiers du Monde russe et soviétique, vol. 3, no. 3 (Jul. - Sep.), pp. 374-407.
39
Fourniau, V. and C. Poujol 2005. “The state of central Asia (second half of nineteenth to early twentieth century)”, in History of Civilization of Central Asia, Paris, UNESCO.
40
Gavrilov’, M. (sobral i prevel) 1912. Risolia cartovikh’ remeslennikov’, izslodevanie predanii musul’manskikh tsekxov, Tashkant.
41
Geiss, Paul G. 2003. Pre-Tsarist and Tsarist Central Asia, London: Routledge & Curzon.
42
Golden, Peter B. 1992. An Introduction to the History of the Turkic Peoples, Ethnogenesis and State-Formation in Medieval and Early Modern Eurasia and the Middle East, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
43
Ivanov, P. P. 1958. Ocherki po istorii crednei Asii (XVI-sredina XIX v.), Moscow: izdatelstvo vostochnoi literaturiy.
44
Kaufmann, Konstantin von 1885. Proekt vsepadanneishago otcheta gen. adiytant K. P. von Kaufmana po grazhdanskomy upravlenio I ustroistvu v oblastiax Turkestanskago General-Gubernatorstva, 7 noyabr 1867-25 Marta 1881, S. Peterburg.
45
Khalid, Adeeb 1998. The Politics of Muslim Cultural Reform, Jadidism in Central Asia, California.
46
Lansdell, Henry 1885. Russian Central Asia, including Culdja, Bukhara, Khiva and Merv, 2 vols, London.
47
Madamidzhanova Z. and Ildar Mukhtarov 2011.“Cultural Life in the Ferghana Valley under Khrushchev and Brezhnev”, in S. F. Starr et al., (eds.), Ferghana Valley, The Heart of Central Asia, New York & London.
48
Morrison, A. 2008. Russian Rule in Samarkand, 1868-1910, A Comparison with British India, Oxford University Press, pp. 51-73.
49
Munis, Shir Muhammad Mirab and Muhammad Riza Mirab Agahi 1999. Firdaws al-Iqbal: History of Khorezm, ed. By Yuri Bregel, Leiden, Brill.
50
Ostroumov, N. P. 1898. Sartiy: etnograficheskie materialiy, isdanie ftoroi, dopolnenoi, Tashkent.
51
________1906. Skazki cartov v russkom izlozhenie, c’ piat’yo original’nim risunkami, Tashkent.
52
Pashino, P. I. 1866. Turkestanskii krai v 1866 godu, putevia zametki, S. Peterburg.
53
Sahadeo, Jeff 2007. Russian Colonial Society in Tashkent, 1865-1923, Indiana University Press.
54
Skrine, Francis Henry and Edward Denison Ross 2005. The Heart of Asia, A History of Russian Turkestan and the Central Asian Khanates from the Earliest Times, New York.
55
The secret history of the Mongols 1987. Translated by Francis Woodman Cleaves, London.
56
Starr, S. Frederick 2013. Lost Enlightenment: Central Asia's Golden Age from the Arab Conquest to Tamerlane, Princeton: Princeton University Press.
57
Subtelny, Maria E. 2007. Timurids in transition Turko-Persian politics and acculturation in medieval Iran, Leiden.
58
Trever, K. V., A., Yu. Yakubovski and M. E. Voronets (eds.) 1960. Istorii narodov Uzbekistana, 2 vols, Tashkant.
59
Valikhanov [Choqan] and M. Veniukov 1866. The Russians in Central Asia, trans. from Russian by John & Robert Michell, London.
60
Vambery, Arminius 1865. Travels in Central Asia, New York.
61
Vul’fson, E. Ye. 1908. Kak zhivut Sarti, Moscow.
62
Woeikof. E. 1914. Le Turkestan Russe, Paris.
63
Yemelianova, Galina M. 2002. Russia and Islam, a Historical Survey, New York.
64
Yuferev, V. 1911. Khozyaistvo Sartov Ferganskoi oblasti, Tashkent.
65
Yusuf Khas Hajib 1979. Kutadgu Bilig, ed. R. R. Arat, Ankara
66