علی شجاعی اصفهانی
چکیده
کوه صفه یک چشمانداز طبیعی ـ تاریخی با ارزشهای وابسته به تمام اجزای تشکیلدهندۀ منظر آن است. به همین سبب برای محافظت از اعتبار فرهنگی اثر لازم است تمام اجزای چشمانداز طبیعی ـ تاریخی در وضعیت کنونی، شناسایی و مطالعه و ثبت و حفاظت شوند. این اجزا، مجموعۀ آثار متمرکز در قلۀ کوه به نام قلعۀ شاهدژ یا قلعۀ دیو و شواهد پراکندۀ وابسته ...
بیشتر
کوه صفه یک چشمانداز طبیعی ـ تاریخی با ارزشهای وابسته به تمام اجزای تشکیلدهندۀ منظر آن است. به همین سبب برای محافظت از اعتبار فرهنگی اثر لازم است تمام اجزای چشمانداز طبیعی ـ تاریخی در وضعیت کنونی، شناسایی و مطالعه و ثبت و حفاظت شوند. این اجزا، مجموعۀ آثار متمرکز در قلۀ کوه به نام قلعۀ شاهدژ یا قلعۀ دیو و شواهد پراکندۀ وابسته و مرتبط و غیرمرتبط با آن از جمله کاخ تخت سلیمان در دیگر بخشهای دامنۀ کوه را شامل میشود که در ایجاد و گسترش و استمرار محوطه، نقش شاخص داشتهاند. مجموعۀ آثار ایجادشده در کوه صفۀ اصفهان که یکی از ارزشمندترین دستاوردهای معماری است، نشان از شناخت درست ساکنان سرزمین از قابلیتهای جغرافیایی در اصفهان دارد. مقالۀ حاضر تلاش دارد با بررسی منابع مکتوب و انجام بررسیهای باستانشناختی، اهمیت محدوده در دورههای مختلف تاریخی را مشخص سازد و ضمن ثبت شواهد باقیمانده در کوه صفه ـ بهویژه بخشهایی که تا کنون دیده نشدهاست ـ و بیان ویژگیهای آن، پیشنهادی برای تعیین محدوده و ضوابط عرصه و حریم قلعه به دست دهد. مطالعۀ حاضر نشان میدهد این نقطۀ راهبردی همواره ارتباط مستمر خود را با شهر اصفهان حفظ کرده و دستکم در دوران شکوفای اسلامی، به خوبی توانستهاست امنیت شهر و نقاط پیرامون را تضمین کند. نظر به اهمیت اثر و توسعۀ افسارگسیختۀ شهر، همچنین ضرورت شناخت لایههای مدفون در زیر زمین، لازم است در تعیین حدود و تدوین قوانین محدودۀ عرصه و حریم، مسائل باستانشناسی که در شناخت و حفاظت از محوطه نقش شاخص دارند، در کنار موارد مربوط به حوزههای شهری و معماری و مرمت، در اولویت قرار گیرد.
علی شجاعی اصفهانی
چکیده
شهر جی از دوران قبل از اسلام و شهر یهودیه در دوران اسلامی در دشتی قرار گرفتهاند که از سه طرف به ارتفاعات، محصور شدهاند. عمدۀ این محدوده در متون جغرافیایی دوران اسلامی به نام رستاق جی، مهمترین رستاق خورۀ اصفهان، معروف بوده است. وجود رودخانۀ زایندهرود، که از میان رستاق عبور میکند، و موقعیت کوهها، که روی تمامی آنها و برخی ...
بیشتر
شهر جی از دوران قبل از اسلام و شهر یهودیه در دوران اسلامی در دشتی قرار گرفتهاند که از سه طرف به ارتفاعات، محصور شدهاند. عمدۀ این محدوده در متون جغرافیایی دوران اسلامی به نام رستاق جی، مهمترین رستاق خورۀ اصفهان، معروف بوده است. وجود رودخانۀ زایندهرود، که از میان رستاق عبور میکند، و موقعیت کوهها، که روی تمامی آنها و برخی کوههای مجاورشان شواهدی از قلاع و استحکامات دیده میشود، در کنار قرار گرفتن رستاق جی در مرکز ایران، باعث شده تا شهر جی از قبل از اسلام تا قرن چهارم ﻫ.ق. مرکز خورۀ اصفهان و از مهمترین شهرهای ایران ساسانی و جهان اسلام بهشمار رود. در قرن چهارم ﻫ.ق. با حضور آل بویه و تصمیم آنها برای انتقال مرکز قدرت از جی به یهودیه و در پی آن احداث دروازهها و سپس دیوار شهر یهودیه، از اهمیت جی کاسته و در عوض شهر یهودیه تبدیل به مرکز خورۀ اصفهان و یکی از مهمترین شهرهای جهان اسلام و از مراکز اصلی ایالت جبال گردید. به این ترتیب، افول شهر جی در مقابل رشد شهر یهودیه ارتباط مستقیمی با روی کار آمدن حکومت آل بویه و تصمیمات آنها برای جابجایی مرکز قدرت از جی به یهودیه داشته است. امروزه با توجه به تخریب کامل دیوارهای هر دو شهر اطلاعات موجود از موقعیت آنها محدود به نوشتههای متون تاریخی و جغرافیایی، اندک شواهد باقیمانده از دیوار شهر یهودیه تا چند دهه پیش و بخشهایی از خندق آن تا به امروز و همچنین حفاری صورتگرفته در تپۀ جی است. با این همه، گویا با کمک متون جغرافیایی و تاریخی، شواهد باستانشناسانه، نقشههای قدیمی و تصاویر ماهوارهای کرونا بتوان دیوار شهر جی و شهر یهودیه را در رستاق جی مشخص و آنها را روی نقشۀ فعلی شهر نمایان ساخت.